Выбраныя здымкі
Выгляд з боку Замкавай гары Фота © К. Шастоўскі |
Курган Адама Міцкевіча на паштоўцы 1935-х гг. Фота © К. Шастоўскі |
Курган Бесьсьмяротнасьці Адама Міцкевіча Фота © К. Шастоўскі |
Пад уражаннем прыезду сына паэта Ўладзіслава на Наваградчыну тут узнікла добраахвотнае навуковае таварыства — Міцкевічаўскі камітэт (1922), які ставіў задачу папулярызаваць жыццё і творчасць вялікага земляка, арганізаваць у ягоным доме музей, выдаваць кнігі паэта, а за выручаныя грошы паставіць яму ў горадзе помнік. Згадвалася пры гэтым і сардэчная размова Адама Міцкевіча са сваім сябрам маладосці і выгнання, з незабыўным Ігнатам Дамейкам: «Жэгото, калі за што, дык за «Пана Тадэвуша» павінны мне калісьці наваградчане паставіць помнік на гарадской плошчы ў Наваградку». Усе пагаджаліся, што ў гісторыі горада няма болыш заслужанай і славутай постаці, як Адам Міцкевіч, каму заўжды будуць абавязаны яго жыхары і ўсяго наднёманскага краю. Але пасля ваеннага ліхалецця было шмат непрадбачаных цяжкасцей у будаўніцтве паэту прыгожага, высокамастацкага скульптурнага помніка, які б не ўступаў сваімі вартасцямі кракаўскаму і варшаўскаму. Таму гэтая задума адкладвалася надалей да лепшых часоў. У гэтай сітуацыі ўзнікла задума зрабіць так, каб помнік паэту быў вынікам агульных намаганняў удзячных чытачоў. Прапанавалася пабудаваць Адаму Міцкевічу сімвалічны славянскі помнік — насыпаць на Малым Замчышчы курган. Вырашылі пабудаваць помнік з той зямлі, дзе жывуць чытачы, якія бясконца ўдзячны Міцкевічу за творы, за высокія ідэалы, што абуджалі народы ў змрочныя гады каланіяльнага прыгнёту да нацыянальна-вызваленчай барацьбы.
У 1924 г. у першых днях студзеня Міцкевічаўскі камітэт распачаў працу над увекавечаннем памяці паэта. Запрошаныя літаратары, вучоныя польскіх універсітэтаў, як Шышка Богуш, Клос, Рэмер, пацвердзілі жаданне наваградчан, для ўшанавання памяці вялікага земляка, насыпаць курган на Малым Замчышчы, на месцы яго дзіцячых гульняў. 27 мая адбылася ўрачыстасць, прысвечаная заснаванню кургана-помніка Адаму Міцкевічу. Перад шматлікім сходам эачытваўся Устаноўчы акт, напісаны на пергаменце, складзены прафесарам Віленскага універсітэта Станіславам Пігонем, і падпісаны членамі Міцкевічаўскага камітэта. Пасля апавяшчэння яго падпісалі ўдзельнікі ўрачыстасці. Затым Устаноўчы акт быў пакладзены ў алавяную скрынку і забетаніраваны ля падножжа будучага помніка.
За першай кінутай жменяй зямлі пратэктарам Міцкевічаўскага камітэта прафесарам Станіславам Ванцяхоўскім пачалі сыпаць зямлю члены камітэта, а затым - жыхары Наваградчыны, прадстаўнікі з усіх паветаў ваяводства, а таксама з другіх куткоў Заходняй Беларусі, Польшчы, Літвы.
Дзень за днём курган падрастаў. Турысты і экскурсанты, якія прыязджалі сюды, каб наведаць край паэта, убачыць яго хараство, прайсціся або праехацца традыцыйным «Шляхам Міцкевіча», прывозілі з сабою і зямлю сваіх родных мясцін. А той, хто не мог прыехаць і прыняць непасрэдны ўдзел у пабудове помніка, перасылаў некалькі жменек роднай зямліцы поштай, у скрыначцы, на якой красаваўся лаканічны надпіс: «Наваградак. Зямля для ўшанавання памяці Адама Міцкевіча». Так праходзілі дні і гады. Спарадыйная праца пры ўдзеле турыстаў, экскурсантаў, шматлікіх гасцей, грамадскіх арганізацый і асобных устаноў прыносіла свае вынікі, але не давала магчымасцей планава давесці будову помніка да канца. Пагэтаму ў 1930 г., у лістападзе месяцы, калі адзначалася 75-годдзе з дня смерці Адама Міцкевіча, камітэтам было прынята рашэнне закончыць будову помніка. У наступным годзе месяц чэрвень быў абвешчаны «Міцкевічаўскімі днямі». На працягу чэрвеня ў Наваградак ехалі шматлікія групы турыстаў і экскурсантаў. Усе яны прымалі ўдзел у насыпанні кургана, прычым кожны з іх атрымліваў значок і запісваўся ў памятную кнігу.
28 чэрвеня ў Наваградку было асабліва мнагалюдна. Сюды прыехалі вядомыя літаратары, вучоныя, дэлегацыі гарадоў і прадстаўнікі шматлікіх арганізацый і ўстаноў. У гэты дзень адбылася ўрачыстасць, прысвечаная заканчэнню пабудовы помніка. Пасля цырыманіяльнай часткі ў Фарнай святыні, дзе калісьці ахрысцілі будучага паэта, а дванаццатай гадзіне дня помнік быў перададзены пад апеку горада.
3 той пары на Наваградчыне стала традыцыйным штогод праводзіць народнае свята песні і танца, прысвечанае вялікаму земляку Адаму Міцкевічу. Сярод мясцовага люду жыве легенда, у якой апавядаецца, што ў дні народных урачыстасцей паэт абавязкова вяртаецца ноччу з Вавэльскага замка ў родныя мясціны, каб пачуць рэха наднёманскіх песень, адчуць іх мілагучнасць, хараство. Тады ён прахаджваецца па замчышчы, узбіраецца на высокі курган, насыпаны ў яго гонар, потым доўга задуменна сядзіць ля парога бацькоўскага дома. Шмат ёсць на Наваградчыне легендаў аб бессмяротнасці душы паэта. Магчыма, што і назва «Курган бессмяротнасці» абавязана адной з іх сваім нараджэннем.
У 1924 г. у першых днях студзеня Міцкевічаўскі камітэт распачаў працу над увекавечаннем памяці паэта. Запрошаныя літаратары, вучоныя польскіх універсітэтаў, як Шышка Богуш, Клос, Рэмер, пацвердзілі жаданне наваградчан, для ўшанавання памяці вялікага земляка, насыпаць курган на Малым Замчышчы, на месцы яго дзіцячых гульняў. 27 мая адбылася ўрачыстасць, прысвечаная заснаванню кургана-помніка Адаму Міцкевічу. Перад шматлікім сходам эачытваўся Устаноўчы акт, напісаны на пергаменце, складзены прафесарам Віленскага універсітэта Станіславам Пігонем, і падпісаны членамі Міцкевічаўскага камітэта. Пасля апавяшчэння яго падпісалі ўдзельнікі ўрачыстасці. Затым Устаноўчы акт быў пакладзены ў алавяную скрынку і забетаніраваны ля падножжа будучага помніка.
За першай кінутай жменяй зямлі пратэктарам Міцкевічаўскага камітэта прафесарам Станіславам Ванцяхоўскім пачалі сыпаць зямлю члены камітэта, а затым - жыхары Наваградчыны, прадстаўнікі з усіх паветаў ваяводства, а таксама з другіх куткоў Заходняй Беларусі, Польшчы, Літвы.
Дзень за днём курган падрастаў. Турысты і экскурсанты, якія прыязджалі сюды, каб наведаць край паэта, убачыць яго хараство, прайсціся або праехацца традыцыйным «Шляхам Міцкевіча», прывозілі з сабою і зямлю сваіх родных мясцін. А той, хто не мог прыехаць і прыняць непасрэдны ўдзел у пабудове помніка, перасылаў некалькі жменек роднай зямліцы поштай, у скрыначцы, на якой красаваўся лаканічны надпіс: «Наваградак. Зямля для ўшанавання памяці Адама Міцкевіча». Так праходзілі дні і гады. Спарадыйная праца пры ўдзеле турыстаў, экскурсантаў, шматлікіх гасцей, грамадскіх арганізацый і асобных устаноў прыносіла свае вынікі, але не давала магчымасцей планава давесці будову помніка да канца. Пагэтаму ў 1930 г., у лістападзе месяцы, калі адзначалася 75-годдзе з дня смерці Адама Міцкевіча, камітэтам было прынята рашэнне закончыць будову помніка. У наступным годзе месяц чэрвень быў абвешчаны «Міцкевічаўскімі днямі». На працягу чэрвеня ў Наваградак ехалі шматлікія групы турыстаў і экскурсантаў. Усе яны прымалі ўдзел у насыпанні кургана, прычым кожны з іх атрымліваў значок і запісваўся ў памятную кнігу.
28 чэрвеня ў Наваградку было асабліва мнагалюдна. Сюды прыехалі вядомыя літаратары, вучоныя, дэлегацыі гарадоў і прадстаўнікі шматлікіх арганізацый і ўстаноў. У гэты дзень адбылася ўрачыстасць, прысвечаная заканчэнню пабудовы помніка. Пасля цырыманіяльнай часткі ў Фарнай святыні, дзе калісьці ахрысцілі будучага паэта, а дванаццатай гадзіне дня помнік быў перададзены пад апеку горада.
3 той пары на Наваградчыне стала традыцыйным штогод праводзіць народнае свята песні і танца, прысвечанае вялікаму земляку Адаму Міцкевічу. Сярод мясцовага люду жыве легенда, у якой апавядаецца, што ў дні народных урачыстасцей паэт абавязкова вяртаецца ноччу з Вавэльскага замка ў родныя мясціны, каб пачуць рэха наднёманскіх песень, адчуць іх мілагучнасць, хараство. Тады ён прахаджваецца па замчышчы, узбіраецца на высокі курган, насыпаны ў яго гонар, потым доўга задуменна сядзіць ля парога бацькоўскага дома. Шмат ёсць на Наваградчыне легендаў аб бессмяротнасці душы паэта. Магчыма, што і назва «Курган бессмяротнасці» абавязана адной з іх сваім нараджэннем.
"Памяць",
Наваградзкі раён.
Менск, "Беларусь", 1996