Навагрудак - фота і помнікі

Гісторыя Навагрудка

Навагрудак (ці Наваградак) нароўні з Полацкам - калыска беларускай дзяржавы. Адпаведна з археалагічнымі дадзенымі, паселішча ўзнікла ў Х ст. Некаторыя аўтары гавораць аб наваградскім князі Ізяславе, які быццам княжыў там у 1227 г.

У другой палове XIII ст. Наваградак — сталіца Вялікага княства Літоўскага. Менавіта тут князь Міндоўг у 1252 г. быў каранаваны і атрымаў тытул караля. У настунныя дзесяцігоддзі горад становіцца прадметам спрэчак паміж галіцкімі князямі і Вялікім княствам Літоўскім. Пасля 1268 г. ён губляе гэты сталіцы, які нераходзіць да Трок, а з 1323 г. — да Вільні. У 1278 г. татары беспаспяхова спрабавалі захапіць горад. Рэальная пагроза Наваградку ўзнікла ў 1314 г., калі тэўтонскія рыцары пад камандай Гэнрыка фон Плоцкага ўзялі горад, жыхары якога зачыніліся ў замку. Крыжакі пасля некалькіх штурмаў і асады, згубіўшы лепшых рыцараў, вымушаны былі адысці. Толькі пасля замацавання на троне вялікага князя Вітаўта наступіла адноснае зацішша для горада.

У 1415 г. у Наваградку быў скліканы духоўны сабор, на якім быў выбраны незалежны ад Маскоўскага мітрапаліт Вялікага княства Літоўскага Грыгоры Цамблак.

Спусташальны набег крымскіх татараў вытрымаў горад у 1505 г. Амаль увесь ён быў разрабаваны, але замак яны ўзяць не здолелі. 3 1511 г. Навагрудак карыстаўся магдэбурскім правам. У 1595 г. горад атрымаў афіцыйны герб. Сёння гэты прывілей знаходзіцца ў Гістарычным музеі ў Вільні. Адпаведна з пастановай сейма, з 1581 г. у горадзе праходзяць пасяджэнні (кадэнцыі) Галоўнага Трыбунала Вялікага княства Літоўскага (да 1775 г.). У 1654—1660 гг. тут знаходзяцца войскі рускага цара Аляксея. У пачатку 60-х гг. XVII ст. прайшла страшэнная эпідэмія моравай язвы. У пачатку XVIII ст. Навагрудак быў разбураны ў ходзе Паўночнай вайны. У 1751 г. адбыўся пажар, які зноў спустошыў горад. У XVIII ст. насельніцтва — каля 3 тыс. жыхароў.

3 1795 г. — у складзе Расеі як павятовы цэнтр Слонімскай, з 1797 г.- Літоўскай, з 1801 - Гродзенскай, а з 1842 г.— Мінскай губерні. Насельніцтва ў 1866 г.— звыш 6,5 тыс. Сярод прамысловых прадпрыемстваў — 4 піваварні, 2 цагельні, 1 вінакурня, 1 фатаграфія. Акрамя гэтага, прадстаўлены яшчэ 27 рамеснымі прафесіямі. У канцы XIX ст. колькасць жыхароў каля 8 тыс. У верасні 1915 г. горад акупіраваны нямецкімі войскамі.

Саветы прыйшлі ў снежні 1918 г. У красавіку 1919 г. Наваградак захоплены польскімі войскамі, 19 ліпеня 1920 г. - Чырвонай Арміяй. З кастрычніка 1920 па 1939 г.— у складзе Польшчы, цэнтр ваяводства і павета. У горадзе існавала беларуская гімназія.

У складзе БССР з 1939 г. Насельніцтва горада 14 тыс. У чэрвені 1941 г. захоплены фашысцкімі войскамі. Вызвалены ў ліпені 1944 г.

Паводле:
А.Цітоў
Геральдыка беларускіх местаў.
Менск, 1987