Выбраныя здымкі
Старадаўняя прысада Фота © К. Шастоўскі |
Фрагмент алеі Фота © К. Шастоўскі |
Мал. Сехновичи (бюст Т.Костюшко 1930г.) Фота © Кузіч Мікола | Дата: 20/06/2010
Сяхновічы — комплекс былых маёнткаў, радавое гняздо Касцюшкаў-Сяхновіцкіх, герб «Рох-ІІІ». Як велікакняжацкае ўладанне Сяхновічы ўтвораны каля сярэдзіны XV ст. і спачатку перайшлі ва ўласнасць роду Каранёўскіх. У 1509 г. прывілеем караля Жыгімонта І Старога Сяхновічы былі падараваны за шчырую і руплівую службу Фёдару Касцюшку (1480—1561?), а ў 1561 г. адбыўся першы падзел маёнтка паміж сынамі Касцюшкі — Іванам (1530—1571) і Фёдарам (1540? — 1622). У 1622 г. частку Сяхновіч, званую Фёдараўшчынай, падзялілі паміж сабой сыны і ўнук Фёдара. З гэтай пары адбылося адасабленне вёсак Малыя і Вялікія Сяхновічы, а значна пазней в. Жулкаўшчына.
Першым поўнаўладным гаспадаром у Малых Сяхновічах быў Ян Рыгоравіч Касцюшка (1600—1647). Пры ім была пабудавана фамільная капліца-пахавальня, дзе амаль на працягу 150 гадоў хавалі яго нашчадкаў. Пасля Яна маёнтак па спадчыне перайшоў сыну Стафану, які прадаў Малыя Сяхновічы М.Цяляціцкаму і выправіўся ў войска. У 1656 г. маёнтак вярнуўся зноў да Касцюшкаў, яго гаспадарамі сталі Аляксандр Ян (1629—1711) і Амброжы Казімір (1667— каля 1720), пры якім настаў заняпад Сяхновіч. Яго нашчадак Людвік Тадэвуш (1700? — 1758) — бацька славутага Андрэя Тадэвуша Касцюшкі, быў вымушаны ў 1729 г. прадаць абцяжараныя даўгамі Сяхновічы свайму дзядзьку Фаўстыну Бенядзікту (1672—1755).
На працягу астатняга жыцця Людвік Касцюшка спрабаваў адкупіць Малыя Сяхновічы, але ў сакавіку 1758 г. раптоўна памёр, так і не вярнуўшы сваю спадчыну. Яго жонка (маці Тадэвуша Касцюшкі) Тэкля Ратомская пасля смерці мужа вярнулася ў Сяхновічы і актыўна ўзялася за аднаўленне гаспадаркі. Пасля яе смерці (1768) апекуном яе сыноў — Юзафа і Тадэвуша, стаў Давыд Кароль Касцюшка (каля 1700—1773), які яшчэ ў 1742 г. прыехаў з Пінскага павета, набыў частку Сяхновіч і назваў фальварак сваім імём — Давыдаўшчынай. Па дамоўленасці з Тэкляй фальварак Давыдаўшчына пасля смерці Давыда Касцюшкі быў перададзены Юзафу і Тадэвушу Касцюшкам.
Ад'язджаючы ў Амерыку, Тадэвуш Касцюшка перадаў Сяхновічы сваёй сястры Ганне Барбары (1741—1814), якая выйшла замуж (1762) за Антонія Пятра Эстку, стольніка смаленскага. Па вяртанні Касцюшкі з Амерыкі Эсткі вярнулі яму маёнтак, у якім ён жыў з 1785 па 1789 г.
Касцюшка адпісаў Сяхновічы Ганне Эстцы з умовай вызвалення сялян маёнтка ад прыгонніцтва, а таксама выхавання ў яе дзяцей і ўнукаў справядлівасці, павагі і гонару. У 1817 г. перад смерцю Тадэвуш Касцюшка пацвердзіў правы дзяцей Ганны — Кацярыны, Рамана і Людвікі на Сяхновічы. Адначасова сваім тастаментам ён вызваліў сяхновіцкіх сялян ад прыгону, але па хадайніцтве ўладаркі Малых Сяхновіч К. Ляхоўскай апошняя воля Тадэвуша Касцюшкі была скасавана імператарам Аляксандрам I. У 2-й палове XIX ст. маёнтак перайшоў да роду Булгакаў, якія сталі апошнімі гаспадарамі Сяхновіч да 1939 г.
Разам з капліцай Аляксандр Ян Касцюшка пабудаваў у 1-й чвэрці XVIII ст. невялікі дом, які існаваў да 2-й паловы XIX ст. Паводле інвентара 1768 г., апублікаванага Зыгмунтам Глогерам, можна сцвярджаць, што дом быў драўляны, аднапавярховы, меў у плане форму прамавугольніка, высокі ламаны дах, накрыты саломай, ганак на 4 слупах. Перад домам стаяла ўязная брама з варотамі, клямкай і засаўкай. У доме меліся печы з белай і зялёнай кафлі. Усяго было 5 жылых пакояў і сені.
З правага боку дома стаяла афіцына, накрытая гонтавым дахам, якая ў інвентары насіла назву «фальварак». Пры афіцыне існавала хатка з 4 вокнамі, печчу з зялёнай кафлі і пякарняй, побач стаяла некалькі гаспадарчых памяшканняў (хлеў, свіран). Двор быў абгароджаны плотам. За паркам рос альховы лес.
Магчыма, што Давыд Касцюшка, калі прадаваў Сяхновічы Юзафу і Тадэвушу, забраў з маёнтка каштоўныя сямейныя рэліквіі і мэблю, а засталіся толькі дыпломы, метрыкі, карэспандэнцыя за два стагоддзі. Архівы Касцюшкаў былі забраны ў часы гаспадарання Марыі Эсткі Віслоцкай у маёнтак яе мужа ў в. Лышчыцы.
У 1772 г. быў складзены інвентар на дваровую капліцу, вакол якой Аляксандр Ян Касцюшка залажыў сямейныя могілкі. Капліца была драўляная, мела склеп, 4 акны, 2 алтары, адзін з якіх меў выяву ўкрыжаванага Хрыста, другі — Маці Боскай. Акрамя некалькіх абразоў у капліцы віселі партрэты Аляксандра Яна і Аўгустына Касцюшкаў. У канцы XVIII ст. у Малых Сяхновічах адбыўся пажар, які знішчыу жылы дом і капліцу-пахавальню.
У 1-й чвэрці XIX ст. Давыдаўшчына канчаткова злілася з Малымі Сяхновічамі. Жылы дом неўзабаве быў адбудаваны нанава. Двор ахінаў даволі вялікі парк, рэшткі якога захаваліся і цяпер. Застаўся адзіны гістарычны аб'ект з тых часін — будынак сыраварні з глыбокімі мураванымі скляпеннямі. Агульная плошча парку складае 8 га, існуе ліпавая алея працягласцю 350 м, бярозавы гай, растуць клёны, дубы, каштаны, існуюць экзоты.
У Малых Сяхновічах побач са школай у 1988 г. устаноўлены бюст Тадэвуша Касцюшкі, які быў выкананы ў 1930 г. архітэктарам А. Відацкай. Да 1950-х гадоў гэты бюст прастаяў на помніку рускім воінам, якія загінулі ў вайне 1812 г., у г. Кобрын замест бронзавага арла, вывезенага немцамі ў перыяд 1-й сусветнай вайны.
Сяхновіцкі парк мае мемарыяльнае значэнне, узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы. У перспектыве плануецца яго аднаўленне.
Першым поўнаўладным гаспадаром у Малых Сяхновічах быў Ян Рыгоравіч Касцюшка (1600—1647). Пры ім была пабудавана фамільная капліца-пахавальня, дзе амаль на працягу 150 гадоў хавалі яго нашчадкаў. Пасля Яна маёнтак па спадчыне перайшоў сыну Стафану, які прадаў Малыя Сяхновічы М.Цяляціцкаму і выправіўся ў войска. У 1656 г. маёнтак вярнуўся зноў да Касцюшкаў, яго гаспадарамі сталі Аляксандр Ян (1629—1711) і Амброжы Казімір (1667— каля 1720), пры якім настаў заняпад Сяхновіч. Яго нашчадак Людвік Тадэвуш (1700? — 1758) — бацька славутага Андрэя Тадэвуша Касцюшкі, быў вымушаны ў 1729 г. прадаць абцяжараныя даўгамі Сяхновічы свайму дзядзьку Фаўстыну Бенядзікту (1672—1755).
На працягу астатняга жыцця Людвік Касцюшка спрабаваў адкупіць Малыя Сяхновічы, але ў сакавіку 1758 г. раптоўна памёр, так і не вярнуўшы сваю спадчыну. Яго жонка (маці Тадэвуша Касцюшкі) Тэкля Ратомская пасля смерці мужа вярнулася ў Сяхновічы і актыўна ўзялася за аднаўленне гаспадаркі. Пасля яе смерці (1768) апекуном яе сыноў — Юзафа і Тадэвуша, стаў Давыд Кароль Касцюшка (каля 1700—1773), які яшчэ ў 1742 г. прыехаў з Пінскага павета, набыў частку Сяхновіч і назваў фальварак сваім імём — Давыдаўшчынай. Па дамоўленасці з Тэкляй фальварак Давыдаўшчына пасля смерці Давыда Касцюшкі быў перададзены Юзафу і Тадэвушу Касцюшкам.
Ад'язджаючы ў Амерыку, Тадэвуш Касцюшка перадаў Сяхновічы сваёй сястры Ганне Барбары (1741—1814), якая выйшла замуж (1762) за Антонія Пятра Эстку, стольніка смаленскага. Па вяртанні Касцюшкі з Амерыкі Эсткі вярнулі яму маёнтак, у якім ён жыў з 1785 па 1789 г.
Касцюшка адпісаў Сяхновічы Ганне Эстцы з умовай вызвалення сялян маёнтка ад прыгонніцтва, а таксама выхавання ў яе дзяцей і ўнукаў справядлівасці, павагі і гонару. У 1817 г. перад смерцю Тадэвуш Касцюшка пацвердзіў правы дзяцей Ганны — Кацярыны, Рамана і Людвікі на Сяхновічы. Адначасова сваім тастаментам ён вызваліў сяхновіцкіх сялян ад прыгону, але па хадайніцтве ўладаркі Малых Сяхновіч К. Ляхоўскай апошняя воля Тадэвуша Касцюшкі была скасавана імператарам Аляксандрам I. У 2-й палове XIX ст. маёнтак перайшоў да роду Булгакаў, якія сталі апошнімі гаспадарамі Сяхновіч да 1939 г.
Разам з капліцай Аляксандр Ян Касцюшка пабудаваў у 1-й чвэрці XVIII ст. невялікі дом, які існаваў да 2-й паловы XIX ст. Паводле інвентара 1768 г., апублікаванага Зыгмунтам Глогерам, можна сцвярджаць, што дом быў драўляны, аднапавярховы, меў у плане форму прамавугольніка, высокі ламаны дах, накрыты саломай, ганак на 4 слупах. Перад домам стаяла ўязная брама з варотамі, клямкай і засаўкай. У доме меліся печы з белай і зялёнай кафлі. Усяго было 5 жылых пакояў і сені.
З правага боку дома стаяла афіцына, накрытая гонтавым дахам, якая ў інвентары насіла назву «фальварак». Пры афіцыне існавала хатка з 4 вокнамі, печчу з зялёнай кафлі і пякарняй, побач стаяла некалькі гаспадарчых памяшканняў (хлеў, свіран). Двор быў абгароджаны плотам. За паркам рос альховы лес.
Магчыма, што Давыд Касцюшка, калі прадаваў Сяхновічы Юзафу і Тадэвушу, забраў з маёнтка каштоўныя сямейныя рэліквіі і мэблю, а засталіся толькі дыпломы, метрыкі, карэспандэнцыя за два стагоддзі. Архівы Касцюшкаў былі забраны ў часы гаспадарання Марыі Эсткі Віслоцкай у маёнтак яе мужа ў в. Лышчыцы.
У 1772 г. быў складзены інвентар на дваровую капліцу, вакол якой Аляксандр Ян Касцюшка залажыў сямейныя могілкі. Капліца была драўляная, мела склеп, 4 акны, 2 алтары, адзін з якіх меў выяву ўкрыжаванага Хрыста, другі — Маці Боскай. Акрамя некалькіх абразоў у капліцы віселі партрэты Аляксандра Яна і Аўгустына Касцюшкаў. У канцы XVIII ст. у Малых Сяхновічах адбыўся пажар, які знішчыу жылы дом і капліцу-пахавальню.
У 1-й чвэрці XIX ст. Давыдаўшчына канчаткова злілася з Малымі Сяхновічамі. Жылы дом неўзабаве быў адбудаваны нанава. Двор ахінаў даволі вялікі парк, рэшткі якога захаваліся і цяпер. Застаўся адзіны гістарычны аб'ект з тых часін — будынак сыраварні з глыбокімі мураванымі скляпеннямі. Агульная плошча парку складае 8 га, існуе ліпавая алея працягласцю 350 м, бярозавы гай, растуць клёны, дубы, каштаны, існуюць экзоты.
У Малых Сяхновічах побач са школай у 1988 г. устаноўлены бюст Тадэвуша Касцюшкі, які быў выкананы ў 1930 г. архітэктарам А. Відацкай. Да 1950-х гадоў гэты бюст прастаяў на помніку рускім воінам, якія загінулі ў вайне 1812 г., у г. Кобрын замест бронзавага арла, вывезенага немцамі ў перыяд 1-й сусветнай вайны.
Сяхновіцкі парк мае мемарыяльнае значэнне, узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы. У перспектыве плануецца яго аднаўленне.
Крыніца:
Л.М. Несцярчук
Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў
Мінск, "БЕЛТА", 2002