Выбраныя здымкі
Фота © Маршал Зукoff | Дата: 11/05/08
Фота © Иван Бай | Дата: 2021.06.10
Касьцёл пасля рэстаўрацыі Фота © radziwill.by | Дата: 2021.06.10
Святыня базыльянскага манастыра ў в. Баруны з'яўляецца цікавым прыкладам своеасаблівага спалучэння «брамкавага» фасада з вышыннымі дамінантамі ў сістэме віленскага барока. Дарэчы, гэты помнік і знаходзіцца непадалёку ад Вільні, прыблізна пасярэдзіне паміж полацкім і слонімскім рэгіёнамі. Па звестках даследчыка «барунскай гісторыі», краязнаўцы, паэта і перакладчыка Пётра Бітэля, на мяжы XVI—XVII ст. у Барунах будаваўся драўляны касцёл (згарэў яшчэ незавершаны) і да канца XVII ст. тут не было іншых культавых збудаванняў.
У 1692 г. намаганнямі ксяндза Мікалая Песьляка закладзена уніяцкая царква ў гонар З'яўлення Дзевы Марыі і заснаваны манастыр. У 1700 г. з мястэчка Вішнева «разам з маёмасцю і настаўнікам» сюды пераведзена базыльянская школа, спачатку 3-гадовая, а з 1780 г. — 6-гадовая (праіснавала да 1833 г.). Па ўзроўню і выніках сваёй адукацыйнай дзейнасці базыльянскі ордэн саступаў толькі ордэну езуітаў. У XIX ст. барунская базыльянская школа стала знакамітай дзякуючы сваім выхаванцам, якія пакінулі выдатны след у навуцы, культуры і грамадскім жыцці Беларусі, Літвы, Польшчы. Сярод іх вядомыя пісьменнікі, сябры Адама Міцкевіча — Антон Эдвард Адынец і Ігнацій Ходзька (пакінулі мемуары, звязаныя з Барунамі).
Базыльяне прывезлі з сабою цудатворны абраз Маці Божай і пачалі будаваць мураваную царкву (згарэла разам з усім мястэчкам у 1707 г.). Рашэннем Варшаўскага сейма ў 1710 г. былі вылучаны сродкі на аднаўленне пабудоў, аднак работы спынены ў 1711 г. — з-за «морового поветрия». Новая фундацыя (1715 г.) належыць мітрапаліту кіеўскаму і галіцкаму Л. Кішку, які, відавочна, апекаваў уніяцкае будаўніцтва гэтага рэгіёну. Існуючы мураваны храм пабудаваны ў 1747—1753 гг. паводле «ўласнага абрысу» архітэктарам Аляксандрам Асікевічам. Будаўнічыя кантракты з ім ад 1747—1748 гг. выяўлены Э.Лапацінскім. Пратакол 1756 г. таксама пацвярджае аўтарства А. Асікевіча. Для афармлення інтэр'ера, якое працягвалася да 1770 г., базыльяне запрашалі лепшых майстроў з Вільні і Мінска.
Царква ўяўляе сабою трохнефавую базіліку з кампактным кафаліконам (больш развіты ў шырыню, чым у глыбіню) і выцягнутай алтарнай апсідай з вялікімі сакрыстыямі па баках вімы. Увага дойліда скіравана на стварэнне выразнага мастацкага аблічча даволі шырокага галоўнага фасада. Каб зрокава зменшыць яго працягласць, фасад энергічна падзяляецца на асобныя вертыкальныя часткі. Цэнтральны неф закрывае тыпова «брамкавы» рызаліт, завершаны фігурным атыкавым франтонам з масіўнымі валютамі.
На вонкавых вуглах бакавых нефаў пастаўлены адносна невялікія чацверыковыя вежы, дыяганальны разварот якіх надае ўсяму фасаду хвалістую прасторавую структуру. Адна з вежаў мае тэлескапічную трох'ярусную будову, завяршэнне другой не захавалася ці ўвогуле не існавала, таму што поруч з ёй, праз браму, асобна пастаўлена двух'ярусная вежа-званіца — быццам знятае завяршэнне фасаднай вежы. У выніку вертыкальны рытм фасада набывае пэўную адвольнасць і асіметрыю, але не страчвае непаўторнай мастацкай гармоніі.
Сакральнае начынне ўключае сем высокамастацкіх разьбяных алтароў (выкананы разьбяром Фрэдэрыкам Квячурам, сталяром Паўлам Якавіцкім і інш.), славуты абраз Маці Божай Барунскай. У інтэр'еры цэнтральны неф, апсіда і сакрысціі перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі, бакавыя нефы — крыжовымі, насычанымі галаснікамі. Завяршае магутную перспектыву інтэр'ера стукавы барочна-ракайльны алтар, вырашаны ў выглядзе карынфскай каланады з разарваным і інтэнсіўна крапаваным антаблементам. Над ім 4 скульптуры архангелаў. Больш аблегчаная кампазіцыя 2-га яруса алтара разгортваецца вакол круглага акна-люкарны, фланкіраванага шчытом з выявамі Тройцы, анёлаў і ляпной кампазіцыяй «Глорыя» ў завяршэнні. Скульптурнае стукавае аздабленне амбона мае рысы стылю ракако. Пад храмам — крыпта-пахавальня.
У касцёле шануецца абраз Маці Божай Барунскай (суцяшальніцы засмучаных) невядомага мастака. Першапачаткова належаў прапаведніку-базыльяніну і місіянеру айцу Іязафату Бражысу, які перад смерцю ў 1691 г. перадаў святыню сваяку Мікалаю Песляку. У 1702 г. базыльяне, занепакоеныя набліжэннем шведскага войска, перадалі абраз літоўскаму гетману Міхалу Вішнявецкаму ў Валожын. У Баруны абраз вернуты ў 1709 г. Перад скасаваннем касцёла ў 1833 г. абраз аддадзены Важынскім, вернуты ў храм у 1922 г. У апошнюю нядзелю 1991 г. парафія ў Барунах святкавала 300-годдзе культу Маці Божай Барунскай, Суцяшальніцы ўсіх засмучаных.
Невялічкая двух'ярусная капліца на васьміграннай аснове, пастаўленая перад царквой, прасторава развівае ансамбль і ўключаецца ў адвольную гульню вертыкальных і гарызантальных рытмаў. 2-гі ярус капліцы — скразная вежа з 4 лучковымі прасветамі, пад скляпеннем якой устаноўлена скульптура Хрыста. Збудаванне завершана невялікай 2-яруснай цыліндрычнай вежачкай з крыжам над гранёным шатровым дашкам. Капліца абнесена мураванай агароджай з брамкай. У гэтай «студэнцкай» капліцы, паводле мемуараў І.Ходзькі, захоўвалася школьная харугва, на якой на белым атласе з аднаго боку быў вышыты абраз Маці Божай, апякункі школы, з другога — сноп збожжа — эмблема плёну навук, якую вучні тлумачылі пасвойму: «Вучыся, асёл, добра — будзеш мець хлеб».
Мураваны двухпавярховы кляштарны корпус узведзены ў 1778—1793 гг., у 1833 г. перададзены праваслаўным, з 1845 г. у манастыры размяшчалася духоўнае вучылішча. У выніку рэканструкцыі 19 ст. набыў рысы класіцызму. 2-павярховы будынак мае Т-падобную планіровачную кампазіцыю з рэгулярным рытмам фасадаў, які ствараюць прамавугольныя аконныя праёмы ў простых ліштвах і лапаткі ў прасценках. Перакрытыя цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі памяшканні аб'яднаньг галерэямі з ажурнымі крыжовымі скляпеннямі.
Царква ў 1881 г. пераасвячона як праваслаўная Пакрова Прасвятой Багародзіцы (22.09.1881), а ў 1922 г. — як касцёл св. Пятра і Паўла. Манастыр перастаў існаваць самастойна ў 1874 г., і быў прыпісаны да Віленскага манстыра Святога Духа. У 1920—1922 гг. у былым кляштары дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя, дырэктарам якой быў вядомы дзеяч рэвалюцыйнага і нацыянальна-вызваленчана руху С.Рак-Міхайлоўскі.
У 1692 г. намаганнямі ксяндза Мікалая Песьляка закладзена уніяцкая царква ў гонар З'яўлення Дзевы Марыі і заснаваны манастыр. У 1700 г. з мястэчка Вішнева «разам з маёмасцю і настаўнікам» сюды пераведзена базыльянская школа, спачатку 3-гадовая, а з 1780 г. — 6-гадовая (праіснавала да 1833 г.). Па ўзроўню і выніках сваёй адукацыйнай дзейнасці базыльянскі ордэн саступаў толькі ордэну езуітаў. У XIX ст. барунская базыльянская школа стала знакамітай дзякуючы сваім выхаванцам, якія пакінулі выдатны след у навуцы, культуры і грамадскім жыцці Беларусі, Літвы, Польшчы. Сярод іх вядомыя пісьменнікі, сябры Адама Міцкевіча — Антон Эдвард Адынец і Ігнацій Ходзька (пакінулі мемуары, звязаныя з Барунамі).
Базыльяне прывезлі з сабою цудатворны абраз Маці Божай і пачалі будаваць мураваную царкву (згарэла разам з усім мястэчкам у 1707 г.). Рашэннем Варшаўскага сейма ў 1710 г. былі вылучаны сродкі на аднаўленне пабудоў, аднак работы спынены ў 1711 г. — з-за «морового поветрия». Новая фундацыя (1715 г.) належыць мітрапаліту кіеўскаму і галіцкаму Л. Кішку, які, відавочна, апекаваў уніяцкае будаўніцтва гэтага рэгіёну. Існуючы мураваны храм пабудаваны ў 1747—1753 гг. паводле «ўласнага абрысу» архітэктарам Аляксандрам Асікевічам. Будаўнічыя кантракты з ім ад 1747—1748 гг. выяўлены Э.Лапацінскім. Пратакол 1756 г. таксама пацвярджае аўтарства А. Асікевіча. Для афармлення інтэр'ера, якое працягвалася да 1770 г., базыльяне запрашалі лепшых майстроў з Вільні і Мінска.
Царква ўяўляе сабою трохнефавую базіліку з кампактным кафаліконам (больш развіты ў шырыню, чым у глыбіню) і выцягнутай алтарнай апсідай з вялікімі сакрыстыямі па баках вімы. Увага дойліда скіравана на стварэнне выразнага мастацкага аблічча даволі шырокага галоўнага фасада. Каб зрокава зменшыць яго працягласць, фасад энергічна падзяляецца на асобныя вертыкальныя часткі. Цэнтральны неф закрывае тыпова «брамкавы» рызаліт, завершаны фігурным атыкавым франтонам з масіўнымі валютамі.
На вонкавых вуглах бакавых нефаў пастаўлены адносна невялікія чацверыковыя вежы, дыяганальны разварот якіх надае ўсяму фасаду хвалістую прасторавую структуру. Адна з вежаў мае тэлескапічную трох'ярусную будову, завяршэнне другой не захавалася ці ўвогуле не існавала, таму што поруч з ёй, праз браму, асобна пастаўлена двух'ярусная вежа-званіца — быццам знятае завяршэнне фасаднай вежы. У выніку вертыкальны рытм фасада набывае пэўную адвольнасць і асіметрыю, але не страчвае непаўторнай мастацкай гармоніі.
Сакральнае начынне ўключае сем высокамастацкіх разьбяных алтароў (выкананы разьбяром Фрэдэрыкам Квячурам, сталяром Паўлам Якавіцкім і інш.), славуты абраз Маці Божай Барунскай. У інтэр'еры цэнтральны неф, апсіда і сакрысціі перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі, бакавыя нефы — крыжовымі, насычанымі галаснікамі. Завяршае магутную перспектыву інтэр'ера стукавы барочна-ракайльны алтар, вырашаны ў выглядзе карынфскай каланады з разарваным і інтэнсіўна крапаваным антаблементам. Над ім 4 скульптуры архангелаў. Больш аблегчаная кампазіцыя 2-га яруса алтара разгортваецца вакол круглага акна-люкарны, фланкіраванага шчытом з выявамі Тройцы, анёлаў і ляпной кампазіцыяй «Глорыя» ў завяршэнні. Скульптурнае стукавае аздабленне амбона мае рысы стылю ракако. Пад храмам — крыпта-пахавальня.
У касцёле шануецца абраз Маці Божай Барунскай (суцяшальніцы засмучаных) невядомага мастака. Першапачаткова належаў прапаведніку-базыльяніну і місіянеру айцу Іязафату Бражысу, які перад смерцю ў 1691 г. перадаў святыню сваяку Мікалаю Песляку. У 1702 г. базыльяне, занепакоеныя набліжэннем шведскага войска, перадалі абраз літоўскаму гетману Міхалу Вішнявецкаму ў Валожын. У Баруны абраз вернуты ў 1709 г. Перад скасаваннем касцёла ў 1833 г. абраз аддадзены Важынскім, вернуты ў храм у 1922 г. У апошнюю нядзелю 1991 г. парафія ў Барунах святкавала 300-годдзе культу Маці Божай Барунскай, Суцяшальніцы ўсіх засмучаных.
Невялічкая двух'ярусная капліца на васьміграннай аснове, пастаўленая перад царквой, прасторава развівае ансамбль і ўключаецца ў адвольную гульню вертыкальных і гарызантальных рытмаў. 2-гі ярус капліцы — скразная вежа з 4 лучковымі прасветамі, пад скляпеннем якой устаноўлена скульптура Хрыста. Збудаванне завершана невялікай 2-яруснай цыліндрычнай вежачкай з крыжам над гранёным шатровым дашкам. Капліца абнесена мураванай агароджай з брамкай. У гэтай «студэнцкай» капліцы, паводле мемуараў І.Ходзькі, захоўвалася школьная харугва, на якой на белым атласе з аднаго боку быў вышыты абраз Маці Божай, апякункі школы, з другога — сноп збожжа — эмблема плёну навук, якую вучні тлумачылі пасвойму: «Вучыся, асёл, добра — будзеш мець хлеб».
Мураваны двухпавярховы кляштарны корпус узведзены ў 1778—1793 гг., у 1833 г. перададзены праваслаўным, з 1845 г. у манастыры размяшчалася духоўнае вучылішча. У выніку рэканструкцыі 19 ст. набыў рысы класіцызму. 2-павярховы будынак мае Т-падобную планіровачную кампазіцыю з рэгулярным рытмам фасадаў, які ствараюць прамавугольныя аконныя праёмы ў простых ліштвах і лапаткі ў прасценках. Перакрытыя цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі памяшканні аб'яднаньг галерэямі з ажурнымі крыжовымі скляпеннямі.
Царква ў 1881 г. пераасвячона як праваслаўная Пакрова Прасвятой Багародзіцы (22.09.1881), а ў 1922 г. — як касцёл св. Пятра і Паўла. Манастыр перастаў існаваць самастойна ў 1874 г., і быў прыпісаны да Віленскага манстыра Святога Духа. У 1920—1922 гг. у былым кляштары дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя, дырэктарам якой быў вядомы дзеяч рэвалюцыйнага і нацыянальна-вызваленчана руху С.Рак-Міхайлоўскі.
Крыніцы:
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, Ураджай, 2001
А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000
Паведамленні
Przecudowne miejsce, a teraz w 2009 r. wyszła fantastyczna książka na temat losów kościoła, Przecudownego Obrazu. Tytułł tego dzieła pod redakcją obec...
Усім, хто хоча ўбачыць, на маю думку, адзін з лепшых узораў беларускага барока, раю абавязкова пабываць у Барунах. Асабліва раю зайсці ўнутр касцелу. Мне пашанцавала, я там быў адзін, і своеасаблівае...