Выбраныя здымкі
Фота © Андрэй Кузьмін |
Народнае вучылішча, агульны выгляд Фота © Андрэй Кузьмін |
Народнае вучылішча Фота © Андрэй Кузьмін |
Жылая забудова Крычава пачатку 20 ст. налічвае да 3-х дзесяткаў аднапавярховых дамоў з чырвонай цэглы. Асноўная частка з іх сканцэнтравана ў гістарчным цэнтры горада на вуліцах Кааператыўная, Гусакоўскага, Кірава, К.Лібкнехта, Калгасная, Падгорная і некаторых іншых. Размяшчаюцца, нажаль, не кампактна.
Амаль усе гэтыя дамы, што з’явіліся ў розныя гады пачатку 20 ст., пабудаваны практычна ў аднолькавым архітэктурным стыле (за невялікім выключэннем). У плане маюць чатырохвугольную, або квадратную форму. Дахі, часцей за ўсё, чатырохскатныя, радзей двухскатныя. Усе вокны арачныя, прасочваюцца амаль аднолькавыя вонкавыя архітэктурныя ўпрыгожанні. Практычна ўся жылая забудова пач. 20 ст. выкарыстоўваецца па прамому прызначэнню. Частка дамоў закінута і знаходзіцца ў занядбаным стане.
Дом-крама
Дом пабудаваны ў канцы 19-га, а магчыма ў самым пачатку 20 стагоддзя (дакладных дадзеных не існуе). Знаходзіўся на вуліцы, дзе месціліся габрэйскія крамы. Верагодна і сам быў крамай. Атынкованы. Прамавугольны ў плане. З боку фасада значна пазней прыбудаваны тамбур дадатковага ўваходу. Да 1990–х гг. у будынку размяшчалася крычаўская цэнтральная каса Ашчадбанка СССР. З той пары да нашых дзён там – раённая дзіцячая бібліятэка.
Цікава, што пасля атрымання Беларуссю незалежнасці, з-за мяжы прыязджалі нашчадкі колішніх уладальнікаў будынка і спрабавалі вярнуць яго ў сваю ўласнасць. Аднак, як вядома, беларускае заканадаўства не прадугледжвае такога.
Лаўка канца 19 ст.
Дакладны час пабудовы гэтага будынка дакладна невядомы (ніякіх дакументаў не захавалася). Аднак ёсць усе падставы меркаваць, што пабудаваны ён быў у канцы 19 - пачатку 20 ст. Першапачатковае прызначэнне таксама не вызначана. Тым не менш, размяшчаўся будынак у той час у шэрагу гандлёвых лавак, таму верагодней за ўсё лаўкай і з’яўляўся.
Падчас нямецкай акупацыі ў будынку размяшчалася вязніца гестапа, дзе ўтрымліваліся падазроныя ў шкодніцтве ці неблаганадзейнасці асобы. Сярод іх і вядомыя маскоўскія артысты, што займаліся падпольнай дзейнасцю ў Крычаве – Лузенін і Акаёмаў. Пасля вайны – хлебная крама, пазней у будынку доўгі час гандлявалі агароднінай. Захаваўся дастаткова добра, прасочваюцца пэўныя архітэктурныя рысы. Зараз тут месціцца харчовая крама “Валянціна”.
Валасное праўленне
Будынак пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Да кастрычніцкага перавароту тут размяшчалася валасное праўленне, а пасля, у студзені 1918 года, распачаў работу бальшавіцкі Савет мястэчка Крычаў. Менавіта ў ім да вясны 1918 года працаваў мясцовы жыхар Мацвей Кісялёў, які пазней стаў першым у савецкай краіне кавалерам двух ордэнаў Чырвонага Сцяга.
Будынак двухпавярховы, прамавугольны ў плане, з чатырохскатным дахам. Атынкаваны. З тыльнага боку пазнейшая прыбудова, якая складае да 40% агульнай плошчы. Да кастрычніцкага перавароту будынак фасадам выходзіў да базарнай плошчы, зараз – да дзіцячага парка. Будынак добра даглядаецца, тут размешчана музычная школа.
Рэшткі рамеснага вучылішча 1905 г.
У 1888 годзе пры Крычаўскім народным вучылішчы былі адкрыты рамесныя класы для дзяцей сялян. Аднак у 1898 годзе падчас пажару класы разам з абсталяваннем згарэлі. Пасля гэтага было прынята рашэнне аб пабудове сапраўднага рамеснага вучылішча і ў 1905 годзе 2-павярховы будынак сустрэў першых вучняў. А ў 1908 годзе тут адкрылася слясарна-кавальскае і сталярна-такарнае аддзяленні. Акрамя рабочых спецыяльнасцяў, у вучылішчы вывучалі рускую мову, арыфметыку, фізіку і механіку, маляванне, Закон Божы, тэхналогію рахункаводства і красленне.
Пры вучылішчы функцыянаваў магазін гатовай прадукцыі, у якім прадаваліся рэчы, вырабленыя самімі вучнямі. Вядома, што першым дырэктарам быў Георгій Фаміч Нікалаеў. У 1925 годзе вучылішча стала называцца Крычаўскай прафесіянальна-тэхнічнай школай. З 1933 – школа трактарных брыгадзіраў, а праз 2 гады яна перайменавана ў Крычаўскую рэспубліканскую школу механізацыі сельскай гаспадаркі. Падчас вайны будынак разбураны. Захаваліся толькі рэшткі сцен з чырвонай цэглы. Пазней на месцы вучылішча пабудавана памяшканне для раённай пракуратуры. Зараз рэшткі былога рамеснага вучылішча выкарыстоўваюцца ў якасці гаспадарчых памяшканняў, і знаходзяцца ў дужа дрэнным стане.
Царкоўнапрыходская школа
Будынак царкоўнапрыходскай школы пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Вядома, што ў 1880 годзе ў Крычаве дзейнічала 5 царкоўнапрыходскіх школ, якія падпарадкоўваліся Св. Сіноду і знаходзіліся ў распараджэнні царкоўных прыходаў (разглядаемая – у распараджэнні царквы св. Спаса). Гэтая школа з’яўлялася аднакласнай. Навучанне тут вялося напрацягу 2 гадоў. Выкладаліся: чытанне, пісьмо, пачатковыя звесткі па арыфметыцы, Закон Божы і царкоўныя спевы.
У пачатку 20 ст. тэрмін навучання павялічыўся да 3 гадоў. Да 1918 года выкарыстоўваўся па прамому прызначэнню. Да 2002 года тут размяшчаўся Крычаўскі ваенны камісарыят. Будынак знаходзіцца ў занядбаным стане, паступова разбураецца мясцовымі жыхарамі. Патрабуецца тэрміновая рэстаўрацыя. З заходняй часткі – пазнейшая прыбудова з белай цэглы.
Народнае вучылішча (школа)
Будынак школы пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Прамавугольны ў плане, двухпавярховы, з чатырохскатным дахам. Знешнія архітэктурныя рысы захаваліся надзвычай добра. З тыльнага боку прыбудавана ацяпляльная кацельня, з фасада – казырок з калонамі (зроблены ў 2000-я гады). Да кастрычніцкага перавароту школа фасадам выходзіла да базарнай плошчы, зараз – да дзіцячага парка.
Увесь час свайго існавання будынак быў звязаны з сістэмай адукацыі. Да кастрычніцкага перавароту і пасля яго тут размяшчалася школа, а пазней гарадскі аддзел адукацыі. З 1990-х гг. – мастацкая школа. Будынак цудоўна захавалася, аднак у 2000-я гг. аўтэнтычнасць значна парушана атынкоўкай першага паверха і прыбудовай казырка з калонамі.
Амаль усе гэтыя дамы, што з’явіліся ў розныя гады пачатку 20 ст., пабудаваны практычна ў аднолькавым архітэктурным стыле (за невялікім выключэннем). У плане маюць чатырохвугольную, або квадратную форму. Дахі, часцей за ўсё, чатырохскатныя, радзей двухскатныя. Усе вокны арачныя, прасочваюцца амаль аднолькавыя вонкавыя архітэктурныя ўпрыгожанні. Практычна ўся жылая забудова пач. 20 ст. выкарыстоўваецца па прамому прызначэнню. Частка дамоў закінута і знаходзіцца ў занядбаным стане.
Дом-крама
Дом пабудаваны ў канцы 19-га, а магчыма ў самым пачатку 20 стагоддзя (дакладных дадзеных не існуе). Знаходзіўся на вуліцы, дзе месціліся габрэйскія крамы. Верагодна і сам быў крамай. Атынкованы. Прамавугольны ў плане. З боку фасада значна пазней прыбудаваны тамбур дадатковага ўваходу. Да 1990–х гг. у будынку размяшчалася крычаўская цэнтральная каса Ашчадбанка СССР. З той пары да нашых дзён там – раённая дзіцячая бібліятэка.
Цікава, што пасля атрымання Беларуссю незалежнасці, з-за мяжы прыязджалі нашчадкі колішніх уладальнікаў будынка і спрабавалі вярнуць яго ў сваю ўласнасць. Аднак, як вядома, беларускае заканадаўства не прадугледжвае такога.
Лаўка канца 19 ст.
Дакладны час пабудовы гэтага будынка дакладна невядомы (ніякіх дакументаў не захавалася). Аднак ёсць усе падставы меркаваць, што пабудаваны ён быў у канцы 19 - пачатку 20 ст. Першапачатковае прызначэнне таксама не вызначана. Тым не менш, размяшчаўся будынак у той час у шэрагу гандлёвых лавак, таму верагодней за ўсё лаўкай і з’яўляўся.
Падчас нямецкай акупацыі ў будынку размяшчалася вязніца гестапа, дзе ўтрымліваліся падазроныя ў шкодніцтве ці неблаганадзейнасці асобы. Сярод іх і вядомыя маскоўскія артысты, што займаліся падпольнай дзейнасцю ў Крычаве – Лузенін і Акаёмаў. Пасля вайны – хлебная крама, пазней у будынку доўгі час гандлявалі агароднінай. Захаваўся дастаткова добра, прасочваюцца пэўныя архітэктурныя рысы. Зараз тут месціцца харчовая крама “Валянціна”.
Валасное праўленне
Будынак пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Да кастрычніцкага перавароту тут размяшчалася валасное праўленне, а пасля, у студзені 1918 года, распачаў работу бальшавіцкі Савет мястэчка Крычаў. Менавіта ў ім да вясны 1918 года працаваў мясцовы жыхар Мацвей Кісялёў, які пазней стаў першым у савецкай краіне кавалерам двух ордэнаў Чырвонага Сцяга.
Будынак двухпавярховы, прамавугольны ў плане, з чатырохскатным дахам. Атынкаваны. З тыльнага боку пазнейшая прыбудова, якая складае да 40% агульнай плошчы. Да кастрычніцкага перавароту будынак фасадам выходзіў да базарнай плошчы, зараз – да дзіцячага парка. Будынак добра даглядаецца, тут размешчана музычная школа.
Рэшткі рамеснага вучылішча 1905 г.
У 1888 годзе пры Крычаўскім народным вучылішчы былі адкрыты рамесныя класы для дзяцей сялян. Аднак у 1898 годзе падчас пажару класы разам з абсталяваннем згарэлі. Пасля гэтага было прынята рашэнне аб пабудове сапраўднага рамеснага вучылішча і ў 1905 годзе 2-павярховы будынак сустрэў першых вучняў. А ў 1908 годзе тут адкрылася слясарна-кавальскае і сталярна-такарнае аддзяленні. Акрамя рабочых спецыяльнасцяў, у вучылішчы вывучалі рускую мову, арыфметыку, фізіку і механіку, маляванне, Закон Божы, тэхналогію рахункаводства і красленне.
Пры вучылішчы функцыянаваў магазін гатовай прадукцыі, у якім прадаваліся рэчы, вырабленыя самімі вучнямі. Вядома, што першым дырэктарам быў Георгій Фаміч Нікалаеў. У 1925 годзе вучылішча стала называцца Крычаўскай прафесіянальна-тэхнічнай школай. З 1933 – школа трактарных брыгадзіраў, а праз 2 гады яна перайменавана ў Крычаўскую рэспубліканскую школу механізацыі сельскай гаспадаркі. Падчас вайны будынак разбураны. Захаваліся толькі рэшткі сцен з чырвонай цэглы. Пазней на месцы вучылішча пабудавана памяшканне для раённай пракуратуры. Зараз рэшткі былога рамеснага вучылішча выкарыстоўваюцца ў якасці гаспадарчых памяшканняў, і знаходзяцца ў дужа дрэнным стане.
Царкоўнапрыходская школа
Будынак царкоўнапрыходскай школы пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Вядома, што ў 1880 годзе ў Крычаве дзейнічала 5 царкоўнапрыходскіх школ, якія падпарадкоўваліся Св. Сіноду і знаходзіліся ў распараджэнні царкоўных прыходаў (разглядаемая – у распараджэнні царквы св. Спаса). Гэтая школа з’яўлялася аднакласнай. Навучанне тут вялося напрацягу 2 гадоў. Выкладаліся: чытанне, пісьмо, пачатковыя звесткі па арыфметыцы, Закон Божы і царкоўныя спевы.
У пачатку 20 ст. тэрмін навучання павялічыўся да 3 гадоў. Да 1918 года выкарыстоўваўся па прамому прызначэнню. Да 2002 года тут размяшчаўся Крычаўскі ваенны камісарыят. Будынак знаходзіцца ў занядбаным стане, паступова разбураецца мясцовымі жыхарамі. Патрабуецца тэрміновая рэстаўрацыя. З заходняй часткі – пазнейшая прыбудова з белай цэглы.
Народнае вучылішча (школа)
Будынак школы пабудаваны ў канцы 19 - пачатку 20 ст. Прамавугольны ў плане, двухпавярховы, з чатырохскатным дахам. Знешнія архітэктурныя рысы захаваліся надзвычай добра. З тыльнага боку прыбудавана ацяпляльная кацельня, з фасада – казырок з калонамі (зроблены ў 2000-я гады). Да кастрычніцкага перавароту школа фасадам выходзіла да базарнай плошчы, зараз – да дзіцячага парка.
Увесь час свайго існавання будынак быў звязаны з сістэмай адукацыі. Да кастрычніцкага перавароту і пасля яго тут размяшчалася школа, а пазней гарадскі аддзел адукацыі. З 1990-х гг. – мастацкая школа. Будынак цудоўна захавалася, аднак у 2000-я гг. аўтэнтычнасць значна парушана атынкоўкай першага паверха і прыбудовай казырка з калонамі.
Андрэй Кузьмін, Крычаў