Выбраныя здымкі
Портык Фота © radziwill.by |
Алея Фота © К. Шастоўскі | Дата: 12.2006
Сядзіба Радзівілаў. Малюнак пач. ХХ ст. Фота © К. Шастоўскі | Дата: ca. 1900
Сядзібна-паркавы комплекс знаходзіцца на ўсходняй ускраіне вёскі, якая сфармавалася пасля 1945 г. побач з былым мёнткам Радзівілаў Радзівілімонты. У 1960-я г. перайменавана ў Чырвоную Зорку.
У другой палове XVIII ст. і пачатку ХІХ ст. Радзівілімонты - уласнасць кн. Юзэфа Радзівіла (1736-1813), ваяводы троцкага, VIII ардыната клецкага, жанатага з Антанінай Мянчынскай, у другім шлюбе з Вікторыяй Вастраражанкай. Два ягоных сына памерлі ў малым узросце, таму клецкая ардынацыя разам з Радзівілімонтамі адайшла да брата - кн. Людвіка Мікалая Радзівіла (1773-1830) жанатага з Марыяй Вадзінскай. Іх сын Леон (1808-1885), Х ардынат, быў жанаты на княжне Соф'і з Урусаў. Князь Леон Радзівіл, які збольшага пражываў у Пецярбурзе, быў бяздетны і перадаў клецкую ардынацыю кн. Антонію - ардынату нясвіжскаму. Ад 1874 г да 1939 г. Радзівілімонты ўваходзілі ў склад нясвіжскай ардынацыі Радзівілаў.
Сядзіба Радзівілімонты ўключала палац, драўляныя флігелі, будынак канцылярыі (1809), свіран, гасп. пабудовы (стайню, вяндлярню, хату для парабкаў, валовы млын, вадакачку і інш.), капліцу (не захавалася), парк. У гаспадарчай частцы размяшчаліся дамы аканома і парабкаў, бровар, варыўня, свірны, стайні, адрына, абора, гумны. За межамі асн. тэр. комплексу былі пабудаваны вадзяны млын, сушня, вятрак.
Сядзіба, што цяпер стаіць у руінах, была пабудаваны на месцы вядомай з XVI ст. старадаўняй сядзібы Радзівілаў з клецкай ардынацыі. Сядзібны дом — 1-павярховы выцягнуты па папярочнай восі прамавугольны ў плане будынак пад вальмавым дахам. Пабудаваны кн. Юзэфам Радзівілам у 1780—83 у стылі класіцызму паводле праекта архітэктара Карла Спампані пры ўдзеле Я. Бэнса. У сіметрычна-восевой кампазіцыі галоўнага фасада вылучаўся дарычны 4-калонны мансардавы порцік, выдзелены на фоне гарызантальнай шалёўкі сцен, якая імітавала руст.
Канструкцыя будынка мяшаная: вонкавыя сцены зрублены з дубовых брусоў, унутраная падоўжная — мураваная. З дрэва былі выкананы пабеленыя элементы класічнага дэкору — трыгліфы, мадульёны, разеткі, дэнтыкулы.
У цэнтральнай частцы палаца размяшчаліся вестыбюль і вялікая зала, якая паўратондай выступала ў бок парку. Паўратонда зімовага саду выступала на правым тарцы палаца і ў інтэр'еры была аздоблена пейзажным жывапісам. Правае крыло мела анфіладу парадных апартаментаў, сярод якіх вылучалася дамашняя капліца з паўкруглай алтарнай экседрай, багата аздобленай штучным ружовым мармурам. Левае жыллёва-службовае крыло мела калідорную планіроўку з лесвіцай ў скляпеністыя падвалы і на мансарду, дзе былі 2 летнія пакоі. Драўляныя калоны кампазітнага і іанічнага ордэраў, карнізы і разеткі былі апрацаваны стука.
Пасля пажару 1909 палац адбудаваны. Да 1980-х гадоў у круглаватых нішах інтэр'ера знаходзіліся кафляныя печы, малюнак якіх, як і інтэр'ерны жывапіс, быў выкананы ў 1780 г. мастаком А. Смуглевічам.
У 1875 годзе ў сядзібе жыла Марыя з Кастэлянаў, княжна Радзівілаўна, якая заснавала тут парк. Парк пейзажна-рэгулярнага тыпу (пл. каля 13 га), ахоплівае палац падковай. Высаджаны над р. Цапрай, на якой створаны каскад ставоў. Па іх запрудзе арганізаваны галоўны ўезд у сядзібу. Перад палацам — вялікі партэр, абмежаваны па перыметры маляўнічымі групамі лісцевых дрэў і асобнымі салітэрнымі пасадкамі. Элементы рэгулярнасці ўносяць у яго планіроўку прамыя грабавыя, каштанавыя і ліпавыя алеі, пракладзеныя ў глыбіню парку і да гаспадарчай зоны. У пачатку алеі ўздоўж паўд.-ўсходняй ускраіны парку ўстаноўлены памятны камень з надпісам, што алея высаджана ў 1875 г. княжной Марыяй Радзівіл.
Сядзібна-паркавы ансамбаль Радзівілаў ўнесены ў Сьпіс архітэктурна-гістарычных помнікаў. Ахоўваецца дзяржавай ...і расцягваецца мясцовымі жыхарамі.
Былая сядзіба Радзівілаў, што за 10 кілямэтраў ад Клецка, мела спрадвечную назву Радзівілімонты. Новая на яе месцы – Чырвоная зорка – мусіла быць сымбалем сацыялістычных пераўтварэньняў. Палац стаў клюбам, флігель – сьвірнам. Стайню, бровар, адрыну, абору да гумны прыстасавалі пад кансэрвавы завод. У будынку канцылярыі, доме эканома і вартоўні і сёньня жывуць пэнсіянэры. Цяпер тутэйшыя расьцягваюць на дровы астатнюю спадчыну Радзівілаў: перадусім драўляныя сьцены славутага некалі палацу князёў.
Гаворыць мясцовы жыхар Іван Новік.
Крыўдна, што Палац разбураны. Цяпер у мясцовых уладаў адна задача – як бы хутчэй сьпісаць гэты будынак. Крыўдна, бо захаваўся парк з дрэвамі рэдкіх пародаў. Трэба аднавіць гэты будынак. Вядома, будзе каштаваць нейкія грошы, але гэта ўсё акупіцца».
Пра мажлівасьць аднаўленьня палацу Радзівілаў запытваю ў дырэктара дзяржаўнай установы «Нацыянальны гісторыка-культурны запаведнік «Нясьвіж» Валерыя Сталярчука.
Сталярчук: «У Клецкім раёне нічога пра гэта ня чуў».
Зьвяртаюся ў Менскі аблвыканкам. Нагадваю адказнай супрацоўніцы ўправы культуры Валянціне Макаравай пра разрабаваныя на дровы помнікі са сьпісу тых, што нібыта ахоўваюцца дзяржавай.
Макарава: «Мы ведаем, што існуе такі аб’ект. Пакуль няма ахвотнікаў ім займацца. Там вельмі вялікі аб’ём працы. Цяпер перадусім задача, каб ён не ўяўляў якую?небудзь пагрозу. Уборка тэрыторыі, кансэрвацыя Палаца – вось і усё».
Яшчэ адна праблема ў Радзівілімонтах. У запаведнай алеі сьпілаваныя 20 дрэў запар. Як высьвятляецца, пра незаконную высечку ня ведае нават начальнік раённай інспэкцыі аховы прыроды Аляксандар Тупальскі.
Тупальскі: «Я праеду, гляну. Адразу яны атрымаюць штраф. Сёньня штрафы вялікія: 290 тысяч рублёў плюс кошт страты».
Ураджэнец Клеччыны, дэпутат Вярхоўнага Савету 12?га скліканьня Леанід Дзейка гаворыць, чаму тут разбураныя маёнткі і фальваркі «Туча», «Стралкава», «Дунайчыцы», «Янавічы» і «Радзівілімонты».
Дзейка: «Памятаю ад самага дзяцінства ўсе аб’екты, што зьяўляюцца гістарычнай спадчынай, у тым ліку радзівілаўскай, у Клецкім раёне. Тое, што збудаванае прашчурамі, нішчыцца. Улада махнула на іх рукой. Яна гатовая ўкідваць вялікія грошы, наводзіць зьнешні глянец на гарады, дзе праводзяцца «дажынкі», дзе ўсё гэта працуе на ідэалёгію, якая вызначае, хто ўсім гэтым клапоціцца, хто гэта робіць».
Паводле Міністэрства культуры, толькі ў Менскай вобласьці на сёньня маюць патрэбу ў рэстаўрацыі больш як 110 былых палацаў, фальваркаў і гістарычных сядзібаў.
У другой палове XVIII ст. і пачатку ХІХ ст. Радзівілімонты - уласнасць кн. Юзэфа Радзівіла (1736-1813), ваяводы троцкага, VIII ардыната клецкага, жанатага з Антанінай Мянчынскай, у другім шлюбе з Вікторыяй Вастраражанкай. Два ягоных сына памерлі ў малым узросце, таму клецкая ардынацыя разам з Радзівілімонтамі адайшла да брата - кн. Людвіка Мікалая Радзівіла (1773-1830) жанатага з Марыяй Вадзінскай. Іх сын Леон (1808-1885), Х ардынат, быў жанаты на княжне Соф'і з Урусаў. Князь Леон Радзівіл, які збольшага пражываў у Пецярбурзе, быў бяздетны і перадаў клецкую ардынацыю кн. Антонію - ардынату нясвіжскаму. Ад 1874 г да 1939 г. Радзівілімонты ўваходзілі ў склад нясвіжскай ардынацыі Радзівілаў.
Сядзіба Радзівілімонты ўключала палац, драўляныя флігелі, будынак канцылярыі (1809), свіран, гасп. пабудовы (стайню, вяндлярню, хату для парабкаў, валовы млын, вадакачку і інш.), капліцу (не захавалася), парк. У гаспадарчай частцы размяшчаліся дамы аканома і парабкаў, бровар, варыўня, свірны, стайні, адрына, абора, гумны. За межамі асн. тэр. комплексу былі пабудаваны вадзяны млын, сушня, вятрак.
Сядзіба, што цяпер стаіць у руінах, была пабудаваны на месцы вядомай з XVI ст. старадаўняй сядзібы Радзівілаў з клецкай ардынацыі. Сядзібны дом — 1-павярховы выцягнуты па папярочнай восі прамавугольны ў плане будынак пад вальмавым дахам. Пабудаваны кн. Юзэфам Радзівілам у 1780—83 у стылі класіцызму паводле праекта архітэктара Карла Спампані пры ўдзеле Я. Бэнса. У сіметрычна-восевой кампазіцыі галоўнага фасада вылучаўся дарычны 4-калонны мансардавы порцік, выдзелены на фоне гарызантальнай шалёўкі сцен, якая імітавала руст.
Канструкцыя будынка мяшаная: вонкавыя сцены зрублены з дубовых брусоў, унутраная падоўжная — мураваная. З дрэва былі выкананы пабеленыя элементы класічнага дэкору — трыгліфы, мадульёны, разеткі, дэнтыкулы.
У цэнтральнай частцы палаца размяшчаліся вестыбюль і вялікая зала, якая паўратондай выступала ў бок парку. Паўратонда зімовага саду выступала на правым тарцы палаца і ў інтэр'еры была аздоблена пейзажным жывапісам. Правае крыло мела анфіладу парадных апартаментаў, сярод якіх вылучалася дамашняя капліца з паўкруглай алтарнай экседрай, багата аздобленай штучным ружовым мармурам. Левае жыллёва-службовае крыло мела калідорную планіроўку з лесвіцай ў скляпеністыя падвалы і на мансарду, дзе былі 2 летнія пакоі. Драўляныя калоны кампазітнага і іанічнага ордэраў, карнізы і разеткі былі апрацаваны стука.
Пасля пажару 1909 палац адбудаваны. Да 1980-х гадоў у круглаватых нішах інтэр'ера знаходзіліся кафляныя печы, малюнак якіх, як і інтэр'ерны жывапіс, быў выкананы ў 1780 г. мастаком А. Смуглевічам.
У 1875 годзе ў сядзібе жыла Марыя з Кастэлянаў, княжна Радзівілаўна, якая заснавала тут парк. Парк пейзажна-рэгулярнага тыпу (пл. каля 13 га), ахоплівае палац падковай. Высаджаны над р. Цапрай, на якой створаны каскад ставоў. Па іх запрудзе арганізаваны галоўны ўезд у сядзібу. Перад палацам — вялікі партэр, абмежаваны па перыметры маляўнічымі групамі лісцевых дрэў і асобнымі салітэрнымі пасадкамі. Элементы рэгулярнасці ўносяць у яго планіроўку прамыя грабавыя, каштанавыя і ліпавыя алеі, пракладзеныя ў глыбіню парку і да гаспадарчай зоны. У пачатку алеі ўздоўж паўд.-ўсходняй ускраіны парку ўстаноўлены памятны камень з надпісам, што алея высаджана ў 1875 г. княжной Марыяй Радзівіл.
Сядзібна-паркавы ансамбаль Радзівілаў ўнесены ў Сьпіс архітэктурна-гістарычных помнікаў. Ахоўваецца дзяржавай ...і расцягваецца мясцовымі жыхарамі.
Крыніца:
Архітэктура Беларусі
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1993
Памяць. Клецкі раён
Мінск, Мастацкая літаратура, 1999
Roman Aftanazy
Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej.
Tom 2
Wrocław, 1991
З эфіру Радыё Свабода ад 31 студзеня 2007 г.
Сядзіба Радзівілаў дажывае свае апошнія дні. Помнік сядзібна-паркавай архітэктуры клясыцызму, якому б сьвяткаваць 215 гадоў, расьцягваюць цяпер на дровы. Адначасова вынішчаецца адна са старэйшых на Меншчыне трохкілямэтровая ліпавая алея, што засталася ад радзівілаўскіх часоў.Былая сядзіба Радзівілаў, што за 10 кілямэтраў ад Клецка, мела спрадвечную назву Радзівілімонты. Новая на яе месцы – Чырвоная зорка – мусіла быць сымбалем сацыялістычных пераўтварэньняў. Палац стаў клюбам, флігель – сьвірнам. Стайню, бровар, адрыну, абору да гумны прыстасавалі пад кансэрвавы завод. У будынку канцылярыі, доме эканома і вартоўні і сёньня жывуць пэнсіянэры. Цяпер тутэйшыя расьцягваюць на дровы астатнюю спадчыну Радзівілаў: перадусім драўляныя сьцены славутага некалі палацу князёў.
Гаворыць мясцовы жыхар Іван Новік.
Крыўдна, што Палац разбураны. Цяпер у мясцовых уладаў адна задача – як бы хутчэй сьпісаць гэты будынак. Крыўдна, бо захаваўся парк з дрэвамі рэдкіх пародаў. Трэба аднавіць гэты будынак. Вядома, будзе каштаваць нейкія грошы, але гэта ўсё акупіцца».
Пра мажлівасьць аднаўленьня палацу Радзівілаў запытваю ў дырэктара дзяржаўнай установы «Нацыянальны гісторыка-культурны запаведнік «Нясьвіж» Валерыя Сталярчука.
Сталярчук: «У Клецкім раёне нічога пра гэта ня чуў».
Зьвяртаюся ў Менскі аблвыканкам. Нагадваю адказнай супрацоўніцы ўправы культуры Валянціне Макаравай пра разрабаваныя на дровы помнікі са сьпісу тых, што нібыта ахоўваюцца дзяржавай.
Макарава: «Мы ведаем, што існуе такі аб’ект. Пакуль няма ахвотнікаў ім займацца. Там вельмі вялікі аб’ём працы. Цяпер перадусім задача, каб ён не ўяўляў якую?небудзь пагрозу. Уборка тэрыторыі, кансэрвацыя Палаца – вось і усё».
Яшчэ адна праблема ў Радзівілімонтах. У запаведнай алеі сьпілаваныя 20 дрэў запар. Як высьвятляецца, пра незаконную высечку ня ведае нават начальнік раённай інспэкцыі аховы прыроды Аляксандар Тупальскі.
Тупальскі: «Я праеду, гляну. Адразу яны атрымаюць штраф. Сёньня штрафы вялікія: 290 тысяч рублёў плюс кошт страты».
Ураджэнец Клеччыны, дэпутат Вярхоўнага Савету 12?га скліканьня Леанід Дзейка гаворыць, чаму тут разбураныя маёнткі і фальваркі «Туча», «Стралкава», «Дунайчыцы», «Янавічы» і «Радзівілімонты».
Дзейка: «Памятаю ад самага дзяцінства ўсе аб’екты, што зьяўляюцца гістарычнай спадчынай, у тым ліку радзівілаўскай, у Клецкім раёне. Тое, што збудаванае прашчурамі, нішчыцца. Улада махнула на іх рукой. Яна гатовая ўкідваць вялікія грошы, наводзіць зьнешні глянец на гарады, дзе праводзяцца «дажынкі», дзе ўсё гэта працуе на ідэалёгію, якая вызначае, хто ўсім гэтым клапоціцца, хто гэта робіць».
Паводле Міністэрства культуры, толькі ў Менскай вобласьці на сёньня маюць патрэбу ў рэстаўрацыі больш як 110 былых палацаў, фальваркаў і гістарычных сядзібаў.