Выбраныя здымкі
Дом-музей Фота © Арцём Аблажэй |
Літаграфія з малюнка Н. Орды. На літаграфіі анатацыя: 'Калісьці ўласнасць дзядзькі Адама Міцкевіча Адама, тут нарадзіўся года 1798 снежня 24 ў час, калі яго бацька Мікалай кіраваў гаспадаркай свайго брата' Фота © Арцём Аблажэй |
Схема комплексу Фота © К. Шастоўскі |
У 1798 годзе, напярэдадні нараджэння Адама - будучага паэта - фальварак Завоссе знаходзіўся ва ўласнасці братоў яго бацькі. Завоссе належала Міцкевічам па закладзе. Гісторыя не надта доўгага валодання маёнткам (у 1803 Міцкевічы набылі ў Наваградку пляц і пабудавалі камяніцу) абкружана легендамі. На год нараджэння Адама Завоссем валодаў ягоны дваюрадны дзед Базыль. Ён блізка сябраваў з суседам Янам Сапліцай, абодва славіліся на ўсю Наваградчыну як забіякі. У 1799 годзе прыяцелі пасварыліся, і Ян разам са сваімі людзьмі так моцна пабілі Базыля, што той, месяц пахварэўшы, памёр. Бацька Адама праз суд пераследаваў Сапліцу, але пакарання яму не дамогся. Вось з якой прычыны імя Сапліцы ўрэзалася ў памяць Міцкевіча з дзяцінства.
Самі Міцкевічы мусілі заняць Завоссе праз наезд, бо яго ўладальнікі Яновічы не выконвалі прысуд суда 1784-1785 гг., які перадаваў фальварак Юзэфу Міцкевічу, брату Базыля. Падставай усёй гэтай драматычнай гісторыі была пазыка 200 злотых Яновічам, якую яны не вярталі. Да таго часу Завоссе — Калдычэва (у Наваградскім павеце Сталавіцкай парафіі) належала двум братам — Міхалу і Юзафу Яновічам, спадчынным уладальнікам трох валок зямлі і адной сялянскай хаты.
Суцяжнікі і звадыяшы, напэўна, павінны былі шумець па-юнацку, бо абодва былі павінны Міцкевічам, дзядзькам Мікалая, і, не аддаючы ні грошай, ні працэнтаў, судзіліся з імі. Нарэшце Міцкевічы правам і сілаю выйгралі ў 1784 і 1785 гадах, а потым адзін з іх — Базыль — перадаў у 1787 годзе свайму брату Юзафу правы ўладання адабраным у Яновічаў фальваркам. Гэтаму апошняму Завоссе належала ажно да самай смерці, якая надышла 21 лютага 1798 года. Пасля смерці брата Завоссе адышло да Базыля, які трымаў яго да 5 мая 1799 года, пакуль не перанёсся ў вечнасць.
Гэтыя старасвецкія міжусобіцы, кепска вырашаныя пры жыцці іх герояў, рамантычна вырашыў паэт у «Пане Тадэвушы». Міцкевіч пісаў паэму ў Парыжы пасля няўдачы паўстання 1831 года і адлюстраваў у ёй усю сваю памяць пра Наваградчыну, пра ўсіх людзей, якіх ведаў ці пра якіх чуў, і ўсе старадаўнія шляхецкія гісторыі, паданні, звычкі, знайшлі таленавітае ўвасабленне ва ўзнёслых настальгічных радках. Паэма стала бессмяротным помнікам эпохі, якая назаўжды сканала ў 1812 годзе пасля напалеонаўскага паходу, вынік якога зацвердзіў на Навградчыне расійскую адміністрацыю.
Пасля смерці бяздзетнага Базыля Міцкевіча на Завоссе атрымалі права яго браты. Феліцыян, пляменнік Мікалая Міцкевіча (бацькі Адама) запрашае дзядзьку Мікалая з сям'ёй пераехаць у Завоссе, каб заняцца гаспадаркай. Бацькі паэта, Мікалай і Барбара Міцкевічы, паходзілі з дробнай літоўскай шляхты. Ні бацька, ні дзед, ні прадзед Адама сваёй зямлі не мелі. Яны былі арандатарамі. Маці - Барбара Маеўская - родам з вёскі Чамброва, дачка эканома. Мікалай Міцкевіч спачатку працаваў каморнікам, а пасля - адвакатам у Навагрудку. Узгадніўшы са сваякамі, узяў ён на сябе кіраўніцтва ўсім фальваркам у верасні 1799 года і трымаў яго бадай два гады.
Як толькі прайшоў гэты час гаспадарання, якое пры нявопытнасці вялося, відаць, няўдала, тым больш што мінтрэжыла адвакацкая практыка, Міцкевіч спачатку, у 1801 годзе, пусціў Завоссе ў арэнду, а затым, у 1806 годзе, аддаў яго цалкам Вінцэнту Стыпулкоўскаму, мужу сваёй роднай сястры Барбары, у сям’і якіх яно засталося да 1831 года - да таго часу, пакуль фальварак не быў канфіскаваны за ўдзел іх сына Люцыяна ў Лістападаўскім паўстанні. На пачатку 1854 года маёнтак Завоссе быў далучаны да суседняга, больш значнага маёнтка Каўляніца і займеў статус дзяржаўнай вёскі. Пасля 1880 г. на месцы Міцкевічаўскай сядзібы застаўся толькі некрануты часам лямус, які раней падчас вакацый служыў за кватэру Адаму і яго брату і вобраз якога прадставіў аловак Напалеона Орды. Затым быў разбураны і ён, а пасля першай Сусветнай вайны тут не засталося ніякіх слядоў жыцця…
У 1927 г. на месцы колішняга фальварка Завоссе вайсковым падраздзяленнем з Баранавіч устаноўлены помнік паэту (адноўлены ў 1955 г.). Пры рэканструкцыі музея-сядзібы Адама Міцкевіча ў 1998 г. ён быў знесены. Да 200-годдзя Міцкевіча на зямлі, што яго ўскалыхала, была поўнасцю адноўлена сядзіба, якая з'яўляецца амаль дакладнай копіяй той, дзе некалі на вігілію (калядную ноч 1798 года) нарадзіўся вялікі пясняр беларускай зямлі.
Сёння фальварак Завоссе - літаратурна-мастацкі вобраз, створаны аўтарамі экспазіцыі на падставе паэтычных ілюстрацый, якія намаляваў Адам Міцкевіч у неўміручай паэме "Пан Тадэвуш". Адсюль - і ўмоўная назва ўсёй музейнай экспазіцыі - "Вяртанне пана Тадэвуша".
Невялікі панскі двор, які існаваў тут да вайны нельга аднесці да манументальных архітэктурных твораў. Гэта была звычайная дробнапамесная сядзіба з традыцыйным наборам драўляных, абкружаных жардзінным плотам пабудоў: дом гаспадароў, свіран, лямус. Дом уладальнікаў уяўляў сабой працяглы па фронту неашаляваны зруб, пакрыты вальмавым саламяным дахам і двухслуповым ганкам. Лямус - традыцыйная сялянская гаспадарчая пабудова ў выглядзе звычайнага двух'яруснага зруба дзе захоўвалі гаспадарчыя прылады, збожжа, харчовыя прыпасы. У гэтым маленькім шляхецкім дворыку старажытнай структуры пясняр у юнацтве правёў амаль усе канікулы ў сваёй цёткі. У гэтым пакойчыку на другім паверсе лямуса ён заўсёды з ахвотаю сядзеў і ўглядаўся ў цудоўныя ваколіцы засценка, “збіраючы фарбы для вобразаў”, якія ў будучым з любоўю, як ніхто іншы, меўся намаляваць. З гэтых аконцаў цудоўна глядзіцца згаданая ім Жарновая гара, самая высокая ва ўсёй ваколіцы, якая па форме сваёй дзіўна нагадвае велізарныя млынавыя жорны.
Знакамітая Завоссеўская сядзіба знайшла адлюстраванне ў мастацкіх творах таленавітых мастакоў-суайчыннікаў Н.Орды, Э.Паўловіча, Т.Абмінскага.
"Музей-сядзіба Міцкевічаў"
Адрэс: 225315, в. Завоссе, Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобласць
Тэл.: (+01634) 3-25-10
Працуе: з 10.00 да 17.00, акрамя панядзелка і нядзелі
Самі Міцкевічы мусілі заняць Завоссе праз наезд, бо яго ўладальнікі Яновічы не выконвалі прысуд суда 1784-1785 гг., які перадаваў фальварак Юзэфу Міцкевічу, брату Базыля. Падставай усёй гэтай драматычнай гісторыі была пазыка 200 злотых Яновічам, якую яны не вярталі. Да таго часу Завоссе — Калдычэва (у Наваградскім павеце Сталавіцкай парафіі) належала двум братам — Міхалу і Юзафу Яновічам, спадчынным уладальнікам трох валок зямлі і адной сялянскай хаты.
Суцяжнікі і звадыяшы, напэўна, павінны былі шумець па-юнацку, бо абодва былі павінны Міцкевічам, дзядзькам Мікалая, і, не аддаючы ні грошай, ні працэнтаў, судзіліся з імі. Нарэшце Міцкевічы правам і сілаю выйгралі ў 1784 і 1785 гадах, а потым адзін з іх — Базыль — перадаў у 1787 годзе свайму брату Юзафу правы ўладання адабраным у Яновічаў фальваркам. Гэтаму апошняму Завоссе належала ажно да самай смерці, якая надышла 21 лютага 1798 года. Пасля смерці брата Завоссе адышло да Базыля, які трымаў яго да 5 мая 1799 года, пакуль не перанёсся ў вечнасць.
Гэтыя старасвецкія міжусобіцы, кепска вырашаныя пры жыцці іх герояў, рамантычна вырашыў паэт у «Пане Тадэвушы». Міцкевіч пісаў паэму ў Парыжы пасля няўдачы паўстання 1831 года і адлюстраваў у ёй усю сваю памяць пра Наваградчыну, пра ўсіх людзей, якіх ведаў ці пра якіх чуў, і ўсе старадаўнія шляхецкія гісторыі, паданні, звычкі, знайшлі таленавітае ўвасабленне ва ўзнёслых настальгічных радках. Паэма стала бессмяротным помнікам эпохі, якая назаўжды сканала ў 1812 годзе пасля напалеонаўскага паходу, вынік якога зацвердзіў на Навградчыне расійскую адміністрацыю.
Пасля смерці бяздзетнага Базыля Міцкевіча на Завоссе атрымалі права яго браты. Феліцыян, пляменнік Мікалая Міцкевіча (бацькі Адама) запрашае дзядзьку Мікалая з сям'ёй пераехаць у Завоссе, каб заняцца гаспадаркай. Бацькі паэта, Мікалай і Барбара Міцкевічы, паходзілі з дробнай літоўскай шляхты. Ні бацька, ні дзед, ні прадзед Адама сваёй зямлі не мелі. Яны былі арандатарамі. Маці - Барбара Маеўская - родам з вёскі Чамброва, дачка эканома. Мікалай Міцкевіч спачатку працаваў каморнікам, а пасля - адвакатам у Навагрудку. Узгадніўшы са сваякамі, узяў ён на сябе кіраўніцтва ўсім фальваркам у верасні 1799 года і трымаў яго бадай два гады.
Як толькі прайшоў гэты час гаспадарання, якое пры нявопытнасці вялося, відаць, няўдала, тым больш што мінтрэжыла адвакацкая практыка, Міцкевіч спачатку, у 1801 годзе, пусціў Завоссе ў арэнду, а затым, у 1806 годзе, аддаў яго цалкам Вінцэнту Стыпулкоўскаму, мужу сваёй роднай сястры Барбары, у сям’і якіх яно засталося да 1831 года - да таго часу, пакуль фальварак не быў канфіскаваны за ўдзел іх сына Люцыяна ў Лістападаўскім паўстанні. На пачатку 1854 года маёнтак Завоссе быў далучаны да суседняга, больш значнага маёнтка Каўляніца і займеў статус дзяржаўнай вёскі. Пасля 1880 г. на месцы Міцкевічаўскай сядзібы застаўся толькі некрануты часам лямус, які раней падчас вакацый служыў за кватэру Адаму і яго брату і вобраз якога прадставіў аловак Напалеона Орды. Затым быў разбураны і ён, а пасля першай Сусветнай вайны тут не засталося ніякіх слядоў жыцця…
У 1927 г. на месцы колішняга фальварка Завоссе вайсковым падраздзяленнем з Баранавіч устаноўлены помнік паэту (адноўлены ў 1955 г.). Пры рэканструкцыі музея-сядзібы Адама Міцкевіча ў 1998 г. ён быў знесены. Да 200-годдзя Міцкевіча на зямлі, што яго ўскалыхала, была поўнасцю адноўлена сядзіба, якая з'яўляецца амаль дакладнай копіяй той, дзе некалі на вігілію (калядную ноч 1798 года) нарадзіўся вялікі пясняр беларускай зямлі.
Сёння фальварак Завоссе - літаратурна-мастацкі вобраз, створаны аўтарамі экспазіцыі на падставе паэтычных ілюстрацый, якія намаляваў Адам Міцкевіч у неўміручай паэме "Пан Тадэвуш". Адсюль - і ўмоўная назва ўсёй музейнай экспазіцыі - "Вяртанне пана Тадэвуша".
Невялікі панскі двор, які існаваў тут да вайны нельга аднесці да манументальных архітэктурных твораў. Гэта была звычайная дробнапамесная сядзіба з традыцыйным наборам драўляных, абкружаных жардзінным плотам пабудоў: дом гаспадароў, свіран, лямус. Дом уладальнікаў уяўляў сабой працяглы па фронту неашаляваны зруб, пакрыты вальмавым саламяным дахам і двухслуповым ганкам. Лямус - традыцыйная сялянская гаспадарчая пабудова ў выглядзе звычайнага двух'яруснага зруба дзе захоўвалі гаспадарчыя прылады, збожжа, харчовыя прыпасы. У гэтым маленькім шляхецкім дворыку старажытнай структуры пясняр у юнацтве правёў амаль усе канікулы ў сваёй цёткі. У гэтым пакойчыку на другім паверсе лямуса ён заўсёды з ахвотаю сядзеў і ўглядаўся ў цудоўныя ваколіцы засценка, “збіраючы фарбы для вобразаў”, якія ў будучым з любоўю, як ніхто іншы, меўся намаляваць. З гэтых аконцаў цудоўна глядзіцца згаданая ім Жарновая гара, самая высокая ва ўсёй ваколіцы, якая па форме сваёй дзіўна нагадвае велізарныя млынавыя жорны.
Знакамітая Завоссеўская сядзіба знайшла адлюстраванне ў мастацкіх творах таленавітых мастакоў-суайчыннікаў Н.Орды, Э.Паўловіча, Т.Абмінскага.
"Музей-сядзіба Міцкевічаў"
Адрэс: 225315, в. Завоссе, Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобласць
Тэл.: (+01634) 3-25-10
Працуе: з 10.00 да 17.00, акрамя панядзелка і нядзелі
Крыніца:
Газэта "Новы Час", Легенды Завосся
Камунікат, НЕКАЛЬКІ ПАДРАБЯЗНАСЦЯЎ ПРА СЯМ’Ю, МЕСЦА НАРАДЖЭННЯ І МАЛАДОСЦЬ АДАМА МІЦКЕВІЧА