Выбраныя здымкі
Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
Від з боку вёскі Ляды Фота © К. Шастоўскі |
Найбольш познім помнікам з прыкметамі віленскага барока і уніяцкай семантыкі з'яўляецца Дабравешчанская царква базыльянскага манастыра ў мястэчку Ляды. Манастыр мае доўгую гісторыю. Па лягендзе "Багародзіца, ўшкадаваўшы над пакутамі прыгнечанага сялянскага народа, вырашыла суцешыць яго сваёй добрай дапамогай і явілася аднаму лядскаму мяшчаніну, па імені Кірык, і вызначыла месца для ўзвядзення царквы. У царкву гэтую збіраўся люд з розных мясцін і краін, а пані Тэрэза з Тышкевічаў, жонка менскага ваяводы Завішы, ахвяравала царкве абраз Божай Маці - копію Жыровіцкага абраза. Цуд ляданскага абраза Божай Маці заахвочыў Тэрэзу Завішаву разам з дзецьмі яе - сынам Ігнаціям, дачкамі Марыяй, Петранэлай і Брыгідай фундаваць новую царкву на месцы старой, невядома калі і кім будаванай, і пры ёй заснаваць манастыр базыльянаў. У 1732 г. яна запісала на манастыр 2 сяла - Слабодку (Езупольле) з карчмой і Грыву з сялянамі і ўсімі землямі і з правам малацьбы 30 корцаў хлебу на Смілавіцкім млыну і 4000 злотых польскіх, забяспечаных на Смілавіцкім жыдоўскім кагале. У 1737 г. маршалак ВКЛ, граф Ігнаці Завіша, у сувязі з хваробай жонкі сваёй Марцыбэлы з Агінскіх, даў абяцанне Госпаду Богу пабудаваць у Лядах мураваныя царкву і манастыр, але ж смутны час не дазволіў яму ажыцявіць гэты намер. Жонка яго Марцыбэла, ачуняўшы пасля цяжкай хваробы, запісала манастыру таму 6000 злотых польскіх у 1746 г., забяспечаныя на вёсцы Жураўковічы і ў 1756 г. 8000 злотых польскіх забяспечаных на дукорскай сядзібе, набытай ёю ў князя Масальскага".
Мураваная царква ўзведзена да 1794 г. - дата асвячэння вікарным епіскапам брэсцкім Адрыянам Бутрымовічам. Захаваўся інвентарны вопіс комплексу 1805 г., калі будынкі кляштара былі яшчэ драўляныя. Мураваны аднапавярховы Г-падобны жылы корпус пабудаваны ў 1811-50 гг. Да манастыра была прыпісана могілкавая царква Св. Віктара, пабудаваная ў 1820 г. па дазволу епіскапа аршанскага Адрыяна Галоўні. На месцы яўлення Багародзіцы знаходзілася капліца з драўляным абразом Божай Маці, у якую па святам рабілі хрэсны ход з манастыра. Пры манастыры была багадзельня на 4 душы.
Даследчыца А.Квітніцкая, якая ўвяла ў мастацтвазнаўчы ўжытак Дабравешчанскую царкву, памылкова вызначае яе як трохнефавы чатырохслупавы храм залавага тыпу. Гэтае вызначэнне паўтараецца і ў наступных працах. На самай справе царква па сваёй архітэктоніцы ўяўляе сабою трохнефавую базіліку, але «схаваную», як гэта было, напрыклад, у фарным касцёле ў Гродне і езуіцкім у Пінску. Больш нізкія і вузкія бакавыя нефы накрыты агульным з цэнтральным нефам дахам і не ствараюць яго верхняга асвятлення. У зман уводзіць і дакладна квадратны план кафалікона, які, без уліку канструкцыі перакрыццяў, нагадвае планавую схему візантыйска-рускага крыжова-купальнага храма. Характэрна, што дахі над сярэднімі травеямі кафалікона на бакавых фасадах завершаны трохвугольнымі франтонамі, каб вылучыць грэчаскі крыж у вянчаючых масах збудавання. Аднак базілікальнасць кампазіцыі падкрэслівае структура прамавугольнай алтарнай часткі, якая з'яўляецца непасрэдным працягам цэнтральнага нефа, двойчы паўтараючы крок базілікі, разам з вялікімі прамавугольнымі прыбудовамі сакрыстый.
Пры трохнефавай будове царква мае бязвежавы «брамкавы» фасад, завершаны сціплым трохвугольным атыкавым франтонам, які з дапамогай масіўных барочных валют распластаны на ўсю шырыню храма. З інвентарнага вопісу 1805 г. вядома, што грабяні валют увенчвалі драўляныя дэкаратыўныя вазы, а фасад быў «распісаны на оптыку». Дзеля аптычнай карэкціроўкі пэўнай груваздкасці форм фасада ён падзелены па вертыкалі пілястрамі стылізаванага іанічнага ордэра не на тры, а на пяць частак, што падкрэслівае яго мастацкую незалежнасць ад канструкцыйнай будовы храма. Завышаная манументальнасць і пэўная сухаватасць ордэрнай пластыкі надаюць вонкаваму абліччу збудавання рысы барочнага класіцызму. Водгукі барочнай стылістыкі значна больш адчувальныя ў арганізацыі інтэр'ера царквы. Апорныя слупы раскрапаваны слаістымі пілястрамі. Ураўнаважаны рытм падпружных арак падкрэслівае падоўжную дынаміку інтэр'ера. Адкрытая прастора нефаў, як пазначана ў візіце 1805 г. [РДГА, ф. 823, воп. 3, спр. 128, арк. 16—19] завершана на тарцах «распісанымі на оптыку» ў тэхніцы грызайль алтарамі, якія ствараюць ілюзорную глыбінна-прасторавую перспектыву. Нартэкс у храме адсутнічае, што ўзаемаабумоўлена адсутнасцю вежаў у кампазіцыі збудавання. Аднак над уваходам размешчаны невялікія арганныя хоры з хвалістым абрысам парапета, на якія вядзе лесвіца ў тоўшчы фасаднай сцяны.
Пачыная з 1809 г. пры манастыры дзейнічала павятовая (Ігуменская) чатырохкласная школа, пад прыглядам Віленскага ўніверсітэта, куратарам яе быў доктар права Казімір Манюшка. На базе гэтай стаўшай вядомай ляданскай школы ў 1834 г. была зроблена руская духоўная семінарыя, зачыненая ў 1848 г. і пераведзеная ў пінскі Богаяўленскі манастыр.
У 1839 г. Ляданскі ўніяцкі манастыр быў пераўтвораны ў праваслаўны, а праз год да яго прыпісалі Брагіна-Сялецкі манастыр.
Адзначым, што менавіта гэтым помнікам завяршылася мураванае ўніяцкае храмабудаўніцтва на Беларусі.
Мураваная царква ўзведзена да 1794 г. - дата асвячэння вікарным епіскапам брэсцкім Адрыянам Бутрымовічам. Захаваўся інвентарны вопіс комплексу 1805 г., калі будынкі кляштара былі яшчэ драўляныя. Мураваны аднапавярховы Г-падобны жылы корпус пабудаваны ў 1811-50 гг. Да манастыра была прыпісана могілкавая царква Св. Віктара, пабудаваная ў 1820 г. па дазволу епіскапа аршанскага Адрыяна Галоўні. На месцы яўлення Багародзіцы знаходзілася капліца з драўляным абразом Божай Маці, у якую па святам рабілі хрэсны ход з манастыра. Пры манастыры была багадзельня на 4 душы.
Даследчыца А.Квітніцкая, якая ўвяла ў мастацтвазнаўчы ўжытак Дабравешчанскую царкву, памылкова вызначае яе як трохнефавы чатырохслупавы храм залавага тыпу. Гэтае вызначэнне паўтараецца і ў наступных працах. На самай справе царква па сваёй архітэктоніцы ўяўляе сабою трохнефавую базіліку, але «схаваную», як гэта было, напрыклад, у фарным касцёле ў Гродне і езуіцкім у Пінску. Больш нізкія і вузкія бакавыя нефы накрыты агульным з цэнтральным нефам дахам і не ствараюць яго верхняга асвятлення. У зман уводзіць і дакладна квадратны план кафалікона, які, без уліку канструкцыі перакрыццяў, нагадвае планавую схему візантыйска-рускага крыжова-купальнага храма. Характэрна, што дахі над сярэднімі травеямі кафалікона на бакавых фасадах завершаны трохвугольнымі франтонамі, каб вылучыць грэчаскі крыж у вянчаючых масах збудавання. Аднак базілікальнасць кампазіцыі падкрэслівае структура прамавугольнай алтарнай часткі, якая з'яўляецца непасрэдным працягам цэнтральнага нефа, двойчы паўтараючы крок базілікі, разам з вялікімі прамавугольнымі прыбудовамі сакрыстый.
Пры трохнефавай будове царква мае бязвежавы «брамкавы» фасад, завершаны сціплым трохвугольным атыкавым франтонам, які з дапамогай масіўных барочных валют распластаны на ўсю шырыню храма. З інвентарнага вопісу 1805 г. вядома, што грабяні валют увенчвалі драўляныя дэкаратыўныя вазы, а фасад быў «распісаны на оптыку». Дзеля аптычнай карэкціроўкі пэўнай груваздкасці форм фасада ён падзелены па вертыкалі пілястрамі стылізаванага іанічнага ордэра не на тры, а на пяць частак, што падкрэслівае яго мастацкую незалежнасць ад канструкцыйнай будовы храма. Завышаная манументальнасць і пэўная сухаватасць ордэрнай пластыкі надаюць вонкаваму абліччу збудавання рысы барочнага класіцызму. Водгукі барочнай стылістыкі значна больш адчувальныя ў арганізацыі інтэр'ера царквы. Апорныя слупы раскрапаваны слаістымі пілястрамі. Ураўнаважаны рытм падпружных арак падкрэслівае падоўжную дынаміку інтэр'ера. Адкрытая прастора нефаў, як пазначана ў візіце 1805 г. [РДГА, ф. 823, воп. 3, спр. 128, арк. 16—19] завершана на тарцах «распісанымі на оптыку» ў тэхніцы грызайль алтарамі, якія ствараюць ілюзорную глыбінна-прасторавую перспектыву. Нартэкс у храме адсутнічае, што ўзаемаабумоўлена адсутнасцю вежаў у кампазіцыі збудавання. Аднак над уваходам размешчаны невялікія арганныя хоры з хвалістым абрысам парапета, на якія вядзе лесвіца ў тоўшчы фасаднай сцяны.
Пачыная з 1809 г. пры манастыры дзейнічала павятовая (Ігуменская) чатырохкласная школа, пад прыглядам Віленскага ўніверсітэта, куратарам яе быў доктар права Казімір Манюшка. На базе гэтай стаўшай вядомай ляданскай школы ў 1834 г. была зроблена руская духоўная семінарыя, зачыненая ў 1848 г. і пераведзеная ў пінскі Богаяўленскі манастыр.
У 1839 г. Ляданскі ўніяцкі манастыр быў пераўтвораны ў праваслаўны, а праз год да яго прыпісалі Брагіна-Сялецкі манастыр.
Адзначым, што менавіта гэтым помнікам завяршылася мураванае ўніяцкае храмабудаўніцтва на Беларусі.
Літ.:
И.Н. Слюнькова
Наследие архитектуры Беларуси. Монастыри восточной и западной традиций
Москва, Прогресс-Традиция, 2002
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, "Ураджай", 2001