Касцёл Святой Тройцы | Вула

Больш фотаздымкаў (21) >>

Вытрымка з кнігі "Нашы касцёлы" (1913)

На руінах колішняга Ульскага замку, цалкам знішчанага, Яўстафі Лукомскі, каралеўскі сакратар, і Браніслаў Прысецкі, войт вількамірскі, пабудавалі ў 1669 г. драўляную святыню пад тытулам Святога Духа і аддалі айцам дамініканам, а на ўтрыманне айцоў невялікі маёнтак. На жаль, у 1782 г. адзін са спадкаемцаў фундатара Прысецкага забраў яго ад айцоў дамініканаў, і тыя мусілі пакінуць Улу. Гэта не быў, здаецца, самастойны кляштар, але толькі рэзідэнцыя дамініканаў з Чашнікаў. У 1800 г. чарговы ўладальнік Улы Ігнацы Рэўт, маршалак шляхты Лепельскага павету, аднавіў зямельнае дараванне касцёлу, а арцыбіскуп магілёўскі Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч зацвердзіў Ульскі касцёл як парафіяльны.

З 1853 па 1864 гг. ксяндзы Янусевіч і Мотуз рупіліся аб пабудове цяперашняй святыні. І ўдалося гэта праз неверагодныя высілкі кс. Матуза. Незвычайны гэта быў чалавек. Просты, можа троху сярмяжны, жыў толькі дзеля сваёй ідэі. Касцёл, парафія былі адзінай мэтай жыцця – пакладаў на гэта ўсе працы і малітвы. Разумеў ён людзей, разумелі і любілі яго прафіяне. Як бацька, караў непаслухмяных, выскачак, дбаў пра прыгожае набажэнства, сам вучыў людзей чытаць, цэлымі гадзінамі праседжваў у касцёле на ўслонах, навучаючы людзей спяваць. І плён ягонай працы застаўся багаты – сёння ўся парафія ўмее чытаць і спявае найлепей ў ваколіцы.

Як ужо прыгадвалі, былі ў Уле ксяндзы дамінікане, але на могілках у капліцы служылі капеланы дыяцэзыяльныя. Вельмі цікавыя ў Уле метрычныя кніжкі – падаюць шмат падрабязнасцяў аб абслугоўванні парафіі. Так, напрыклад, з іх можна даведдацца, што статус пробашчаў мясцовыя ксяндзы атрымалі толькі ў 1812 г., што былі часы, калі Ула мела ажно трох вікарыяў, што доўгі час пры дыяцэзыяльных ксяндзах вікарнымі былі ксяндзы бернардыны. Цікавая метрычная кніжка з надпісам: “Кніга метрык хросных касцёлу парафіяльнага Ульскага, паводле інструкцыяў, дадзеных візітатарам у 1828 г. у часе візыты генеральнай, а 1829 г. месяца красавіка, з разнастайных аркушоў і шпаргалак сабраная”. З тых кніжак даведваемся, што пробашчамі Ульскімі былі: у 1825 г. кс. Альхімовіч, у 1834 г. кс. дэкан Галецкі, кс. Сульжынскі, бернардын вікарны. Ад 1848 г. кс. вікарныя дыяцэзыяльныя. Кс. Рачкоўскі, кс. Аношка, у 1856 кс. Якусевіч (вікарны кс. Мотуз), у 1864 г. кс. Мотуз, у 1878 г. кс. Батановіч, у 1901 г. кс. Зэльба, кс. Була, кс. Юхно, кс. Канапацкі, кс. Мяжвінскі, у 1907 г. кс. Мацкевіч, кс. Казлоўскі, кс. Тэадор Кулікоўскі.

Цяжка не затрымацца над асобай аднаго з ульскіх пробашчаў, які хаця і нядоўга быў у Уле, прыгожую па сабе пакінуў памяць. Быў гэта кс. Мяжвінскі. Ня раз называлі яго вар’ятам, хворым, але меў ён толькі адну хваробу, такую рэдкую ў нашым часе, што любіў касцёл і народ больш за самога сябе, свае выгоды. Тым толькі можна патлумачыць шалёную прывязанасць народу, якую здабываў сабе ўсюды. Ужо прайшло часу, як кс. Мяжвінскі выехаў з Улы, змушаны да гэтага акалічнасцямі, якія не залежалі ад касцельных уладаў, а народ яшчэ і сёння памятае дзейнасць гэтага Божага апостала. Найвялікшы плён прынесла яго энэргічнае змаганне з п’янствам, якое зменшылася сярод людзей. Добра ведаючы беларускую мову, прамаўляў ён да сэрцаў людзей, і быў заўсёды пачуты. Шмат зрабіў пасля яго кс. Мацкевіч, але і яго, на жаль, хутка прыбралі. Сталае перасоўванне ксяндзоў фатальна адбівалася на стане парафіі.

Вельмі прыемная ульская парафія, заселеная пераважна каталіцкім людам, але мае пэўныя цяжкасці ў абслугоўванні. Вельмі невыгодны геаграфічны стан парафіяльнага касцёлу. Знаходзіцца на паўвыспе, адрэзаны рэкамі ад усёй парафіі, што прынамсі два разы на год ускладняе даезд людзям да касцёлу, а пробашчу выезд да парафіянаў. Знаходжанне ад даўніх часоў ксяндзоў у капліцы за ракою, каля самай Улы, неяк лагодзіла гэтую цяжкасць. Аднак няраз бывала, што на рацэ лёд, а пробашч, пакліканы да хворага у малым чоўне, прывязаным да вяроўкі, пераплывае Дзвіну, заглядаючы ў вочы смерці, якая ў кожную хвіліну можа надыйсці.

Сённяшнюю Улу ўтварае невялікае мястэчка, заселенае пераважна габрэямі, не мае гандлёва-прамысловага значэння, не дапамагае ў гэтай сітуацыі нават добрая камунікацыя па Дзвіне і Рыга–Арлоўскай чыгунцы. Ула мае да 2000 жыхароў. Ульская парафія мае 4 860 верных, адна з найвялікшых сярод іншых, а што яшчэ выгодней для пробашча - менш разлеглая. Найдалейшая мясцовасць знаходзіца ад касцёла за 25 вёрст. Апроч некалькіх двароў, і невялікай колькасці шляхты, парафію складаюць вяскоўцы. Ёсць шмат вёсак чыста каталіцкіх, асабліва паблізу ад касцёла. Тлумачыцца гэта часткова тым, што прадчуваючы надыходзячы пераслед, шмат уніятаў перайшло на лацінскі абрад.

У парафіі Ула чатыры двары, некалькі фальваркаў, і 45 вёсак. Люд выключна пабожны. Вельмі любіць спяваць у касцёле. Дзіўныя уражанні выклікае касцёл у святочныя дні. Багабойны беларус з ахвотаю наведвае святыню. У шэрых сярмягах жанчыны, з хусткамі на галавах, летам найчасцей у лапцях, перапаўняюць касцёл. Поўна іх у свята ад самага ранку, дзе манатонным спевам праслаўляюць Пана над Панамі. А колькі ў тым спеве надзеі і смутку, што здаецца, ўся людская душа ў ім адбіваецца! Маюць ульскія парафіяне і свае заганы, пра якія цяжка прамаўчаць. Асабліва астатнім часам распаўсюдзіўся крадзеж прыватнага лесу, прытым большасць вяскоўцаў уяўляюць гэту з’яву за дазволеную. “Лес Божы” – прыжылася прымаўка ў людзей. Яшчэ больш распаўсюджанай заганай ёсць забабоны: загаворы, знахарства, настолькі гэта з’ява звыклая, што ніхто гэтага не хавае, а наадварот, уважае за з’яву звыклую і дазволеную. Люд пераважна займаецца земляробствам, часткова сплавам лесу, часткова выходзіць ў заробкі. Гандаль суцэльна ў руках габрэяў. У часе прабашчоўства кс. Мацкевіча паўстала кааператыўная крама, але хутка збанкрутавала.

Ульскі касцёл мураваны, з дзьвюма нізкімі вежамі. У касцёле ўсё дыхае традыцыяй. Бачым алтары з вельмі старажытнымі абразамі, як напрыклад, абраз Маці Божай у срэбных шатах. Злева вельмі стары абраз св. Антонія. Раней тут выстаўлялася на Вялікі тыдзень труна Хрыстуса Пана. Пры дапамозе спецыяльнага механізму, статуя Панскага Змёртвыхпаўстання, з манстранцыяй і Гостыяй падымалася досыць высока над труной. Касцёл патрабаваў абнаўлення, якое і пачалося ўвесну 1914 г. Парафіяне абклаліся добраахвотным падаткам і ў валасной управе зрабілі пра гэта юрыдычную ўхвалу, а сучасны пробашч кс. Тэадор Кулікоўскі энэргічна заняўся рэстаўрацыяй святыні.

Раней на тэрыторыі парафіі было некалькі ўніяцкіх цэркваў, а нават пару з іх пабудавалі айцы дамінікане. Гэтак, ва Ўсвеі царкву пабудаваў ксёндз дамініканін Дамброўскі. Была таксама уніяцкая царква ў Марцінове ад 1796 да 1839 гг. Старая драўляная капліца ёсць за Дзвіной на могілках, дзе, як казалі, жылі капеланы. Ёсць капліцы ў Нізгалаве, Паўазёр’і, Обалі, Ляхаве. Недалёка ад Нізгалава знаходзіцца Сакалова. Каля ўяздной брамы стаіць ладны каменны крыж, як помнік памятнай бітвы. Тут над возерам Паўазёр’е ва ўрочышчы Ласіная Гара пацярпеў вялікую паразу Хаванскі. Ёсць капліца ў Ляхаве, зусім не выбітная, але мае скарб, вартасць якога большая за ўсе скарбы зямныя – цудоўны абраз Маці Божай.

Да 1990-х гадоў будынак касцёла знаходзіўся ў паўзруйнаваным стане. 2-вежавы 3-нефавы базілікальны храм з паўкруглай апсідай. Плоскасныя фасады рытмічна расчлянёны вялікімі арачнымі аконнымі праёмамі ў прафіляваных ліштвах, апяразаны тонкапрафіляваным карнізам. Франтальны фасад фланкаваўся 2-яруснымі 4-граннымі вежамі з цыліндрычнымі сігнатуркамі, расчлянёны на 3 часткі шырокімі лапаткамі. Уваход вырашаны прамавугольным праёмам, над якім паўкруглая люкарна-сандрык, а вышэй — круглая люкарна, што асвятляла хоры.

Унутраная прастора 4 магутнымі крыжовымі ў сячэнні слупамі і перакінутымі праз іх аркамі была падзелена на 3 нефы, цэнтральны з якіх быў перакрыты плоскай столлю, бакавыя вузкія — крыжовымі скляпеннямі, апсіда конхай. Апсіда вылучалася шырокім арачным прасветам, у ёй на высокім п'едэстале стаяў 4-калонны алтар з разарваным лучковым франтонам. Дзве цэнтральныя калоны неслі на сабе фігуры святых, 2 скульптуры стаялі паміж бакавымі калонамі. Два разныя алтары ў стылі неаготыкі былі ўстаноўлены па баках прэсбітэрыя. Алтарная сцяна раскрапавана прамавугольнай і арачнымі нішамі, бакавыя сцены крапаваны падаконнымі прамавугольнымі нішамі. Над уваходам — галерэя хораў, падтрыманая трайной аркадай.

Крыніца:
Нашы касцёлы
Магілёўская архідыяцэзія. Лепельскі дэканат.
Пад рэдакцыяй кс. Язафата Жыскара (1913).
(Менск, 2005
Падрыхтаваў да друку Алесь Белы
(да 400-годдзя Лепельскага касцёлу Св. Казіміра))

А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000