Выбраныя здымкі
Фота © Андрэй Кузьмін |
Фота © Mariusz Proskień |
Фота © Mariusz Proskień |
Колькі разоў я праяжджаў праз Докшыцы? Лічыў, лічыў. Не зьлічыў. Праз гэтае мястэчка вядуць шляхі зь Менску на Заходнюю Віцебшчыну. Лагойск, Бягомаль, Докшыцы й далей...
Вось мільганула за вакном адна хата, другая, трэцяя... Пасьля недзе ў цэнтры - царква. Пасьля прыпынак. Ізноў колы круцяць свае кілямэтры... А Докшыцы застаюцца. Гэтым разам застаўся тут і я. Меў сваю нагоду. І нагода тая вяла мяне на докшыцкія клады.
На самым краі мястэчка пашыхтаваліся тут купамі стромых соснаў каталіцкія, мусульманскія ды праваслаўныя могілкі. На апошніх новых магіл найбольш. Крыжы, крыжы. Як мае быць у праваслаўных, шасьціканцовыя зь перакладзінкай. Зорак ужо не відаць. Неяк незаўважна, ад году ў год, прападаюць зь беларускіх нэкропаляў тыя пяціканцовыя зоркі. Прападаюць і кучы сьмецьця, са штучных і мёртвых кветак, старых вянокоў, ламачча ды рызьзя, што былі ледзьве неад'емнай часткаю беларускіх могілак за саветамі. Магілы, нібы зь зямлі, растуць тут. Вольна й па свойму раскладаючыся паміж сасновага карэньня. Прозьвішы, імёны, подпісы. Гэтымі эпітафіямі пішацца гісторыя мястэчка.
Побач, цераз пералесак, мусульманскі мізар. Яго відаць здалёк па новай зырка-бакітнай жалезнай браме з паўмесяцам. Тут хаваюць крыху ня так. Ахайным шнурочкам, адзін да аднаго. Галавою ў бок Мэккі. Вялікі камень у нагах, увесь спавіты мудрагелістымі арабскімі літармі-пісягамі. Ля самае зямлі подпісы па-расейску й па-польску. Меншы камень у галовах. Шыхт мужчынаў. Насупраць, цераз сьцежку - ляжаць іхныя жанчыны. Ніякіх агароджаў. Бо ад каго гарадзіць? Тут усе свае. І чысьцюткі шаўкавісты, нібы ўсходні кілім, дзірван. Чамусьці тут, на татарскіх могілках у Докшыцах, згадаліся лютаранскія, што ў латвійскім Лімбажы. Адно толькі што тут няма экзатычных расьлінаў. Усё тутэйшае. Там-сям чырвонымі пырскамі зьзяюць буйныя верасьнёвыя суніцы.
А на каталіцкіх могілках усё збуяла. Шыпшына ды бэз захінаюць старыя магілы. І самотныя крыжы стаяць сярод восеньскіх хмызоў як у букетах. Крыжы й стэлы пакрысе хіляцца ў розныя бакі. Недзе сярод іх знайшоў і вялікі каваны крыж зь нейкае бажніцы. М'о была тут колісь якая капліца. А вось старая брама стаіць. Пры ёй - цьвінтар тутэйшых жаўнераў, што загінулі ў баях з бальшавікамі. Навюткі чыстапафарбаваны плот. Магілкі спарадкаваныя. Адноўлены манумэнт: "Богатером, згінелым в вальках...". Адзінае сьведчаньне савецкіх часоў - расколіна на мармуровай пліце.
На самым доле, пад гарою, у глыбіні каталіцкіх могілак, хаваюць докшыцкіх самазабойцаў. Жывыя кветкі на іхных магілах.
Ёсьць у Докшыцах, ці дакладней, былі й вялікія жыдоўскія могілкі. Недзе ў 60-я іх зрылі бульдозэрамі, паскідаўшы помнікі ў лагчыны. Гісторыя тыповая як для нашай краіны. Нетыповае тое, што цяпер у Докшыцах гэтая дзялка таксама абнесеная плотам, паўкопваны дзясятак тых старых надмагільляў і зроблены мэмарыяльны курганок.
А пры страсьвецкіх уніяцкіх могілках пабудаваны цяпер вялікі касьцёл. Вось жа касьцельная грамада й аднавіла некалькі закінутых ужо было пахаваньняў. Ходзіць дзяцюк з сенакасілкаю, прасуе сьцежкі. Ці можна казаць, што могілкі адраджаюцца? Дзіўнаватае спалучэньне словаў. Але інакш ня скажаш...
Вось мільганула за вакном адна хата, другая, трэцяя... Пасьля недзе ў цэнтры - царква. Пасьля прыпынак. Ізноў колы круцяць свае кілямэтры... А Докшыцы застаюцца. Гэтым разам застаўся тут і я. Меў сваю нагоду. І нагода тая вяла мяне на докшыцкія клады.
На самым краі мястэчка пашыхтаваліся тут купамі стромых соснаў каталіцкія, мусульманскія ды праваслаўныя могілкі. На апошніх новых магіл найбольш. Крыжы, крыжы. Як мае быць у праваслаўных, шасьціканцовыя зь перакладзінкай. Зорак ужо не відаць. Неяк незаўважна, ад году ў год, прападаюць зь беларускіх нэкропаляў тыя пяціканцовыя зоркі. Прападаюць і кучы сьмецьця, са штучных і мёртвых кветак, старых вянокоў, ламачча ды рызьзя, што былі ледзьве неад'емнай часткаю беларускіх могілак за саветамі. Магілы, нібы зь зямлі, растуць тут. Вольна й па свойму раскладаючыся паміж сасновага карэньня. Прозьвішы, імёны, подпісы. Гэтымі эпітафіямі пішацца гісторыя мястэчка.
Побач, цераз пералесак, мусульманскі мізар. Яго відаць здалёк па новай зырка-бакітнай жалезнай браме з паўмесяцам. Тут хаваюць крыху ня так. Ахайным шнурочкам, адзін да аднаго. Галавою ў бок Мэккі. Вялікі камень у нагах, увесь спавіты мудрагелістымі арабскімі літармі-пісягамі. Ля самае зямлі подпісы па-расейску й па-польску. Меншы камень у галовах. Шыхт мужчынаў. Насупраць, цераз сьцежку - ляжаць іхныя жанчыны. Ніякіх агароджаў. Бо ад каго гарадзіць? Тут усе свае. І чысьцюткі шаўкавісты, нібы ўсходні кілім, дзірван. Чамусьці тут, на татарскіх могілках у Докшыцах, згадаліся лютаранскія, што ў латвійскім Лімбажы. Адно толькі што тут няма экзатычных расьлінаў. Усё тутэйшае. Там-сям чырвонымі пырскамі зьзяюць буйныя верасьнёвыя суніцы.
А на каталіцкіх могілках усё збуяла. Шыпшына ды бэз захінаюць старыя магілы. І самотныя крыжы стаяць сярод восеньскіх хмызоў як у букетах. Крыжы й стэлы пакрысе хіляцца ў розныя бакі. Недзе сярод іх знайшоў і вялікі каваны крыж зь нейкае бажніцы. М'о была тут колісь якая капліца. А вось старая брама стаіць. Пры ёй - цьвінтар тутэйшых жаўнераў, што загінулі ў баях з бальшавікамі. Навюткі чыстапафарбаваны плот. Магілкі спарадкаваныя. Адноўлены манумэнт: "Богатером, згінелым в вальках...". Адзінае сьведчаньне савецкіх часоў - расколіна на мармуровай пліце.
На самым доле, пад гарою, у глыбіні каталіцкіх могілак, хаваюць докшыцкіх самазабойцаў. Жывыя кветкі на іхных магілах.
Ёсьць у Докшыцах, ці дакладней, былі й вялікія жыдоўскія могілкі. Недзе ў 60-я іх зрылі бульдозэрамі, паскідаўшы помнікі ў лагчыны. Гісторыя тыповая як для нашай краіны. Нетыповае тое, што цяпер у Докшыцах гэтая дзялка таксама абнесеная плотам, паўкопваны дзясятак тых старых надмагільляў і зроблены мэмарыяльны курганок.
А пры страсьвецкіх уніяцкіх могілках пабудаваны цяпер вялікі касьцёл. Вось жа касьцельная грамада й аднавіла некалькі закінутых ужо было пахаваньняў. Ходзіць дзяцюк з сенакасілкаю, прасуе сьцежкі. Ці можна казаць, што могілкі адраджаюцца? Дзіўнаватае спалучэньне словаў. Але інакш ня скажаш...
Сяргей Харэўскі
Радыё СВАБОДА