Сядзіба Дубашынскіх | Барыскавічы

Больш фотаздымкаў (12) >>

Барыскавічы і Прошкава можна лічыць адзіным паселішчам. Цяжка прыезджаму ўцяміць, дзе сканчаецца адна і пачынаецца другая вёска. Аднак, спачатку завітаем у Барыскавічы. У Барыскавічах захаваўся старадаўні сядзібны дом роду Дубашынскіх. Стаіць ён наўпрост ля старой, а некалі бойкай дарогі, колішняга Альгердава шляху, што йшоў з Полацка ў бок Глыбокага і далей — на Вільню. Да нядаўняга часу ў будынку быў дзіцячы садок.

Першае наша знаёмства з сядзібай адбылося ў 2000-ым годзе. Другі раз мы наведалі Прошкава ў 2002 годзе. Дзякуючы мясцоваму жыхару Вітаўту (Вітольду) Плавінскаму, які пабыў у нас за экскурсавода, мы даведаліся больш падрабяна пра гісторыю колішняй сядзібы, балазе ў садку (б. сядзібе) працавала тады выхавацелькай яго жонка. Сьціплы на выгляд сядзібны дом пры галоўным уваходзе мае порцік, які апіраецца на дзьве дарычныя калёны. Зразумела, за дзесяцігодзьдзі ён згубіў шмат са сваёй зьнешняй і ўнутранай аздобы. Перад галоўным уваходам усё яшчэ растуць старыя і велічэзныя, бы гонкія бярозы, чарэшні. Захавалася, і не вельмі шмат, старых клёнаў і ліп, ад колішніх панскіх прысад, што навісаюць сваімі шатамі над Альгердавым шляхам.

Па словах сп. Вітаўта, калі ў Прошкаве пасля вайны арганізоўвалася калгасная МТС, сюды панаехала шмат рознага народу і сядзібу Дубашынскіх аддалі пад жытло. Новыя гаспадары не надта дбалі пра аўтэнтычнасьць будынка: была праведзена перапляніроўка ўнутраных памяшканьняў, пастаўлены новыя печы і коміны. Пад час рамонту было заўважана, што столь у будынку двайная. У гэтай двайной столі былі знойдзены нейкія дакумэнты, старадаўняя шабля і пісталет. Пра гэта дачуліся ў раёне. Прыехалі людзі ў пагонах і ўсё канфіскавалі. Хадзілі чуткі пра золата пана Дубашынскага. Хтосьці шукаў яго ў старой ліпе, хтосьці ўскрываў столь... Золата Дубашынскага ніхто не знайшоў. Гадоў шэсць таму “чорныя археолягі” паквапіліся нават на помнік Гераніма Дубашынскага — падкапалі магілу на вясковым цьвінтары ў Прошкаве. Ды не ведалі вандалы, што ў паноў не прынята было класьці каштоўнасьці ў магілу.

Па словах Вітаўта Плавінскага, колькі год назад, пад час чарговага рамонту дзіцячага садка, узьдзіраючы старыя шпалеры, было заўважана, што сьцены абклеяныя польскамоўнымі газэтамі, якія датаваны 1888 годам, унізе, па-расейску, напісана: “Проверено цензурою”. Адну з газэтаў, у якасьці рэліквіі, забраў тагачасны кіраўнік раённага адзьдзела адукацыі сп. Вырцаў. Але, 1888 год — наўрад ці ёсьць датай пабудовы сядзібы. Хутчэй за ўсё гэта быў чарговы рамонт і як сёньня шмат хто аклейвае газэтамі сьцены пакоя перад тым як наклеіць шпалеры, то і ў тыя гады, напэўна, была тая ж самая тэхналёгія. Спадар Вітаўт настойліва рэкамэндаваў нам сустрэцца з мясцовай барыскавіцкай доўгажыхаркай, 92-гадовай Марыяй Антонаўнай Пятух, якая памятае ўсіх 12 дзяцей Гераніма Дубашынскага. І мы сустрэліся.

— Наш ксёндз даўней у касьцеле казаў: “Такая вялікая сям’я – прыклад для ўсёй парафіі”, — згадвае спадарыня Марыя. Ёсьць на магіле Гераніма Дубашынскага прыгожы помнік. 12 коней везьлі яго зь Вільні. Шэсьць коней запрэжаных вязуць, яшчэ шэсьць адпачываюць. Быў у нас у калгасе старшыня па прозвішчу Андрэеў. Аднойчы на сходзе ён сказаў: “Памятайце і не ўздумайце гэты помнік бурыць! Гэты помнік усюды ў кнігах апісаны”.

У пана Дубашынскага было 12 дзяцей. Старэйшага звалі Іранэвуш (насамрэч, на архіўным здымку які даслаў на Radzima.org Вяслаў Дабушынскі, бачна, што Іранэвуш быў адным з наймалодшых. Верагодна, рэч ідзе аб Станіславе ці Генрыху). У часе апошняй вайны яго расстралялі ў Беразьвеччы (цяпер ў межах Глыбокага) немцы. Тады было нямецкае права. Сабралася кампанія, адзначалі народзіны, гулялі, выпівалі. Размаўлялі паміж сабой па-руску (можна меркаваць, што мелася на ўвазе беларуская мова, бо старажылы, чамусьці, па старой завядзёнцы, часта называюць яе “рускай”). Але шляхцічы любілі пагаварыць і пасьпяваць па-польску, бо добра гэтай мовай валодалі. Як падпілі, так і засьпявалі: “Яшчэ Польска не зьгінэла, покуль мы жывемы”. У кампаніі аказаўся правакатар. Дубашынскага выдалі як завадатара.

Адна з дачок пана Дубашынскага выйшла замуж за Швэнгрубэна. Прозвішча нямецкае, але ён можа і не немец. Апошнім часам яны і жылі ў сядзібе. Потым жанчына выехала ў Польшчу.

Сама я родам зь вёскі Лявонавічы. Па суседству са мной жыў Мар’ян Дубашынскі. Але яны тады прыбяднелі. Усе паны мелі адукацыю. Мар’ян быў земскім камісарам. Цяпер нават і дом яго не захаваўся.

Адзін з сыноў працаваў у калгасе. Пайшоў у грузчыкі, бо быў асілкам, як і ўсе яго браты. Адну з дачок Гераніма Дубашынскага звалі Манюса альбо Марыя. Каля Прошкава ёсьць Манюсіны ляды. Славіцца гэтае месца вельмі добрымі суніцамі. У вёсцы Вусьце стаяла спраўная хата. Быў чалавек, які даглядаў за гаспадаркай. Адна з дачок пана туды прыязджала ўлетку. Вельмі прыгожае было месца. Цяпер дом у запусьценні.

Адзін з сыноў Дубашынскага быў хворы, напаўразумны. Ён не мог нават вучыцца. Я добра яго ведала. Размаўляць зь ім было вельмі цяжка. Усе яго браты былі на пасадзе: той інжынерам, той генэралам, той каморнікам, а гэтага Бог абдзяліў. На жаль, я толькі дакладна не ведаю, хто зь дзяцей якім быў па ліку.

У Гарохаве жыла Алімпія. Я ў яе часта кніжкі брала пачытаць. Была ў яе свая добрая хатняя бібліятэка. Ядзьвіга рана памерла і пахавана на цьвінтары ў Прошкаве. На магілу ніхто не прыходзіў, таму яна зруйнавана зь зямлёй, і гэтае месца ніхто не ведае.

Усе людзі думаюць, што ў Дубашынскіх было шмат грошай. Наш стары ксёндз езьдзіў у Варшаву. Там зараз жыве пляменьнік Гераніма Дубашынскага. Ксёндз хацеў дамовіцца наконт грошай для капліцы, бо сам пляменьнік не мог прыехаць. Калі ксёндз вярнуўся, яго запыталі: “Як жыве пляменьнік Дубашынскага?”
— Як жыве? Мы жывём ня горш, — такія былі словы ксяндза.
Ва ўсіх паноў існуе традыцыя ахвяроўваць грошы касьцёлу. Таму ён і не паехаў, што род Дубашынскіх зьбяднеў, і самі жылі галадаючы...”

Мы пацікавіліся лёсам сядзібы Гераніма Дубашынскага. Як сказана было вышэй, у гэтым будынку тады быў дзіцячы садок. Які ўзрост будынка?
“— Другі дом Дубашынскіх быў у Багушэвічах. Яго арэндаваў Камінскі. Той дом і гэты дом будаваліся ў адзін год. Мой муж пытаўся ў Камінскага: “Ты бачыў дакумэнты, калі арэндаваў дом. Скажы, калі ён будаваўся?” Дому хутка будзе 400 гадоў, — такім быў адказ”.

У гэта цяжка паверыць, а яшчэ цяжэй праверыць. Аднак у час рамонту, калі здымалі шалёўку, было бачна, што бярвеньні ўжо спарахнелі. Цяпер, у 2005 годзе, дзіцячы садок ў былой сядзібе Дубашынскіх не існуе. Ён пераведзены ў школу-сад. Тут сёньня жывуць прыезджыя лесараспрацоўшчыкі. Побач з сядзібай — мясцовае лясніцтва.

Уладзімір Скрабатун