Пячора карставага паходжання | Сахнавічы

Больш фотаздымкаў (8) >>

Вы пра гэта яшчэ не чулі!

Недзе ў сярэдзіне лета, на нядзельным рынку, дзе прадаецца наша газета, аўтар гэтых радкоў сустрэў афіцэра нашай мясцовай выратавальнай службы Міхаіла Уладзіміравіча Міхалевіча, які перадаў нашай газеце матэрыял. Можа спадар Міхалевіч і пайшоў бы далей па сваіх справах, але мая краязнаўчая натура не ўстрымалася ад правакацыйнага пытанння:
– У Глыбокім, у раёне прыкасцельнага пляца, па аповядах старажылаў, існуе своеасаблівы андэграунд (падземны горад). Шмат хто сцвярджаў, што ў 1930-ыя гады ўдавалася пранікнуць ў гэтыя падзямеллі. Аднак сёння наўрад ці хто рызыкне адправіцца ў гэтыя катакомбы. Хутчэй за ўсё – памяшканні загазаваныя. Жывым не вернешся. Між тым, каб гэты андэграунд быў даследаваным, і зробленая была потым прымусовая вентыляцыя, то ад турыстаў адбою не было б. Ці мае нашая глыбоцкая выратавальная служба прыстасаванні для бяспечнага пранікнення ў такі андэграунд?

– Зразумела, маем! – кажа спадар Міхалевіч. - Не горшыя, а мо і лепшыя, чым тыя аквалангі. Была б толькі каманда – усё можна даследаваць. Зрэшты, існуюць і прыборы, якія яшчэ на паверхні, могуць вызначыць усе падземныя пустоты. Між тым, на Глыбоччыне ёсць яшчэ адзін андэграунд, пра які вы, можа, і не чулі.

Спадар Міхалевіч адкрывае папку з дакументамі і паказвае карту.
– Гінькава возера? Сахнавіцкая пячора? Ну, як жа чулі! – кажа аўтар гэтых радкоў. - Былі мы там… Пісалі.
– За тое вы не чулі тое, што чуў я, – пярэчыць Міхаіл Уладзіміравіч. - Гэтую гісторыю мне распавёў міліцыянт-пенсіянер спадар Рамашка, які жыве ў Глыбокім, недзе каля аўтапарка.
І спадар Міхалевіч пачаў аповяд неверагоднай гісторыі… Усё пачутае і стала нагодай для асабістай сустрэчы аўтара гэтых радкоў з Віктарам Фадзеевічам Рамашкам (В.Р.).

Мы так яго любілі!

У.С.: Іван Іванавіч Волкаў, краязнаўца з Псуі, сабраў шмат цікавых легендаў пра падзеі даўніх часоў, што адбываліся ў нашым краі. Ёсць у ягоных зборах і паданні пра Сахнавіцкую пячору.

В.Р.: Іван Іванавіч? А, як жа, памятаю! Ён быў апошнім часам дырэктарам Псуеўскай школы. Аднак свой шлях настаўніка пачынаў у Чарневічах. Гісторыю выкладаў. Я быў яго вучнем. Вы проста не ўяўляеце, як мы яго любілі! Як любілі яго прадмет! Ну, вы ж самі разумееце: 5-ты, ці 6-ты клас, нават 7-мы – хлопцы ўсе распешчаныя, гарэзлівыя. А на яго ўроках – сядзелі ціха! Крый Божа, каб нехта шалахнуўся! З такім захапленнем, такім запалам ён выкладаў свой прадмет. На жаль, вучыцца ў Івана Іванавіча мне давялося толькі да сёмага класа, бо бацькі выехалі на іншае месца жыхарства. Аднак пра настаўніка Івана Іванавіча Волкава я памятаў заўсёды. Цікавіўся ягоным далейшым лёсам…

У.С.: Давайце, згадаем ізноў тыя паданні пра Сахавіцкую пячору, якія запісаныя Іванам Іванавічам Волкавым. Толькі Гінькава возера ў яго названае – Сахнавіцкім.

Заварожаныя дары
(Паданне першае)

Дзве сястры, Феафанія і Леанора, доўгі час жылі ў Варшаве. Іх мужы былі пры каралеўскім двары, не шкадавалі сродкаў і сваім жонкам, яснавяльможным паням, рабілі ім шыкоўныя дарункі: залатыя пярсцёнкі і ланцужкі, бранзалеты, наборы посуду, рэдкія ўпрыгожанні з перлін і іншых дарагіх камянёў.

У час падзелу Рэчы Паспалітай мужы былі арыштаваныя і вывезеныя ў Расею, а пані Феафанія і Леанора вярнуліся ў родныя мясціны, прыхапіўшы дары сваіх багатых мужоў. Аднаго баяліся яснавяльможныя пані: каб прывезеныя імі дары, незлічоныя багацці, не трапілі ў рукі новых расейскіх уладаў. І вырашылі пані прыхаваць свае шматлікія каштоўнасці ў склепе (пячоры), што знаходзіўся ў кручах Сахнавіцкага возера. Варшаўскія пані звярнуліся да старэнькага дзядка, варажбіта і калдуна. Дзядок-калдун заваражыў прывезеныя з Варшавы дары, прачытаўшы над імі хітрую замову. Узяць заварожаныя дары можна толькі нашаптаўшы гэтую ж замову тры разы і тройчы прамовіўшы: “Разваражыцеся, дары!” Хутка шаноўныя пані памерлі, а дары засталіся ў склепе.

Вось здараецца такое: хтосьці рызыкне спусціцца ў склеп, у яго пачынае кружыцца ў галаве, займае дых, падкошваюцца ногі, і ён, як корак з бутэлькі, вылятае са склепа.

Напалеонаўскі скарб
(Паданне другое)

Бязладна беглі, адступалі войскі заваёўніка Напалеона, а з імі пляліся цяжкія фурманкі з нарабаваным у Расеі і Беларусі скарбам: золатам, перлінамі і іншымі дарагімі рэчамі. З Полацка французаў падціскала расейская армія.

У Празароках абозы звярнулі ў напрамку на Чарневічы, каб выйсці на Кацярынінскі бальшак Дзісна – Лужкі – Вільня. За вёскай Касарова абозы спаўзлі ў лагчыну, а ўзняцца на пагорак не змаглі: перашкаджаў вялікі галалёд, а большасць коней, нарабаваных у беларускіх сялянаў, былі някутымі, непадкаванымі.

Напалеонаўскія ваякі вырашылі пасыпаць пяском невялікі ўчастак дарогі да Сахнавіцкага возера, завязці туды нарабаваныя скарбы і прыхаваць яго ў склепе надазёрнай кручы. Вырашана – зроблена. Абозы хутка былі разгружаны, а напалеонаўскія ваякі, нібы Марка па пеклу, па коўзкай дарозе праз Чарневічы і топкую пойму ракі Авуты выпаўзлі на Віленскі тракт і ўжо без цяжкіх абозаў шпарчэй прасоўваліся ў напрамку сваёй Францыі. Дарагія напалеонаўскія скарбы і па сённяшні дзень прыхаваныя пад скляпеннямі ў кручах Сахнавіцкага возера.

Склад зброі
(Паданне трэцяе)

Гасцінец ад Язна да Празарок быў забіты павозкамі з вайсковай амуніцыяй. Казакі пад кіраўніцтвам легендарнага Гая прарвалі польскую абарону і калонамі на Лужкі й Празарокі рушылі на захад. Польскія вайсковыя абозы былі паспешна павернутыя на Касарова, а адтуль рушылі да кручаў Сахнавіцкага возера. Каб зброя і другая вайскова амуніцыя не дасталася бальшавікам, яе згрузілі ў сахнавіцкі склеп. Сярод амуніцыі былі вялікія металічныя бочкі з атрутнымі рэчывамі. Вось чаму той, хто адважыцца спусціцца ў склеп, з ім адбываюцца дзіўныя здарэнні: смяльчак пачынае задыхацца, накатваюцца ваніты, знікае сіла ў нагах. Смяльчак вылятае куляй са склепу і доўга адлежваецца на зямлі, каб прыйсці ў звычайны стан.

Дзяцей палохалі злымі духамі Сахнавіцкай пячоры

У.С.: І, усё ж, пра пячору.

В.Р.: Распавяду тое, што памятаю. Была такая хутарская вёсачка Барсукі, недалёка ад Гінькава возера. Хат дзевяць. Жыў там дзед Сымон… Сымон Акачонак… У Барсуках амаль усе Акачонкамі зваліся. Пражыў ён 102, а мо 104 гады, – дакладна не памятаю. Памёр дзесьці каля 1954 года. Ён усім апавядаў – і дарослым, і дзецям. Бацькам нашым апавядаў. Я сам чуў – хлапцом быў, гадоў дзесяць, у класе, мо, трэцім.

Дык вось, калі дзед Сымон яшчэ пастушком быў, – а гады тады ж не лічылі: восем ці дзесяць ён меў,– з такімі ж пастушкамі, схінуўшы галаву, уваходзілі туды. Значыць, уваход быў тады яшчэ досыць вялікі. Заходзілі, і што яны бачылі? Пакой, каменныя сцены, паўклуглую скляпеністую столь. Змуравана, праўдападобна, усё на вапне. Зрэшты, дзесьці месцамі, ужо былі абвалы. Далей – дзверы. Тоўстыя, мо дубовыя, якія акаваныя жалезам. Яны адчынялі гэтыя дзверы і заходзілі далей. Быў там яшчэ адзін пакой – без вакон. Таксама былі бачныя абвалы муроўкі. Далей – яшчэ некалькі пакояў. Між тым углыб баяліся ісці. Старыя людзі таксама далей не йшлі, мо нячыстай сілы баяліся. Дзеці баяліся заблукацца, дый, таксама, тагасветных сілаў баяліся. Непаслухмяных дзяцей у нашай мясцовасці бацькі палохалі пячорай і яе злымі духамі. Не вельмі прыемны пах зыходзіў з яе нетраў. Жылі там, напэўна, лісы, ці барсукі.

Між тым, дзед Сымон, з аповядаў сваіх бацькоў, а то й яшчэ старэйшых, казаў, што былі смельчакі, якія хадзілі далей углыб пячоры. Мужыкі, стаялі перад уваходам пячоры, трымалі вяроўку, якую прывязвалі да смельчака. Ён запальваў паходню, і ішоў. Што было бачна? Шмат пакояў! Ішоў, пакуль паходня не тухла. Значыць, ужо не было кісларода. Смяльчак вяртаўся назад.

А яшчэ, Ігнацій Пілімон, які пражыў ці не 90 гадоў, дый той жа дзед Сымон, апавядалі, што за “польскім часам” прыязджалі навукоўцы з Варшавы, ды жылі некалькі дзён на пастоі ў вёсцы. Вывучалі. Ды прыйшлі да высновы: зрабіць раскопкі – немагчыма, вялікая глыбіня, і тэхнікі тады такой не было. Узарваць? Вакол – хаты, прыватная ўласнасць, ніхто не дазволіць. Хаты зносіць? Трэба шмат заплаціць людзям! Зямля ж тады дорага каштавала. Пабылі яны тут – і ні з чым паехалі. Выказалі толькі сваё меркаваннне вяскоўцам:
– Над азёрнай кручай была некалі пляцоўка. Там стаяў мураваны з каменя панскі палац, а мо й замак, кляштар ці храм. І раптам – усё абрынулася ў возера: і пляцоўка і замак. Застаўся толькі падземны ход.

І ў савецкія часы прыязджалі навукоўцы. Нічога новага ў іх высновах не было таксама. Тое самае казалі вяскоўцам: “Стаяў палац ці замак над азёрнай кручай – і ўсё абрынулася ў возера”.

– Вы ж уяўляеце: азёры на Браслаўшчыне ці на Пастаўшчыне – берагі мала чым вышэй узроўню вады, – працягвае далей Віктар Фадзеевіч. -А тут, на Гінькавым возеры, як быццам зямля раccунулася, дала трэшчыну. Возера больш падобна на шырокую раку, якая цячэ ў горным каньёне!

– Сапраўды, ёсць меркаванне, што Гінькава возера мае тэрмакарставае паходжанне. Вельмі маладое возера, – дадае аўтар гэтых радкоў.

– Што я сам назіраў, калі яшчэ працаваў у калгасе летам… Купаліся мы на возеры. Аднак, насупраць пячоры, на вялікай адлегласці, ніхто не купаўся! Такія віры там закручваюцца! Крый Божа! Сядаеш ля берага возера, насупраць пячоры, бярэш камень, кладзеш на край вады, не кідаючы яго – адпускаеш. І чутно, як ён пакаціўся па падводнаму схілу, нібы фурманка па брукаванай дарозе, грукоча. Нехта іншы, з сябрукоў, бярэ камень і кладзе на край вады. І тое самае! Як магнітам пацягнула яго. Толькі грукат ад каменя, які скатваецца ўглыб . Тады ж машын амаль не было – цішыня навакол. Таму грукат чуўся вельмі выразна. Месца насупраць пячоры ў народзе звалася – Правалішча.

А возера назвалі – Правалішча

Зразумела, працуючы над гэтым матэрыялам, мы ізноў наведаліся ў Сахнавічы, на Гінькава возера – туды, дзе некалі знаходзілася легендарная Сахнавіцкая пячора. Завіталі да аднаго са старажылаў вёскі – Яніны Альбертаўны Курашэвіч, 1924 г.нр.

У.С.: Што Вы асабіста ведаеце, альбо памятаеце з расповядаў старажылаў, пра Сахнавіцкую пячору?

Я.К.: Пасвілі мы, у дзяцінстве, кароў побач з пячорай. Памятаю яе. Як склеп была. Але цяпер вы там нічога не знойдзеце – усё ссунулася ў возера.

У нашай сям’і вельмі часта згадвалі адзін выпадак, які наўпрост звязаны з возерам і пячорай. Было гэта вельмі даўно, можа ў часы майго дзеда, альбо прадзеда, а мо і прапрадзеда, калі народ быў вельмі багабоязны. Усе людзі наведвалі касцёл. Вось, аднойчы, вярнуліся мае сваякі – Курашэвічы – з набажэнства. Прыселі ў хаце за стол, п’юць з дарогі гарбату. Тут жа прыбягае хлапчук і крычыць: “Дзядзечкі, возера валіцца!” – Як гэта можа “возера валіцца?”– здзівіліся ўсе.

Пайшлі глядзець. А ж бачаць: адшчапіўся бераг возера і разам з дрэвамі ды пабудовамі пайшоў у возера – на дно, і вада вінтам закруцілася… З таго часу і клічуць ў народзе Гінькава возера – Правалішчам.

Яніна Альбертаўна параіла завітаць яшчэ да аднаго са старажылаў вёскі – Аліны Міхайлаўны Гаранінай (у дзявоцтве Акачонак)

У.С.: Спадарыня Аліна, распавядзіце тое, што памятаеце: пра пячору і пра возера.

А.Г.: У дзяцінстве мы хадзілі на возера бялізну паласкаць. Рыбы было шмат. Проста, вялікімі зграямі каля берага хадзіла. Не палохалася нас. Апусцім прастыні на дно каля берага. Чакаем, пакуль рыба збярэцца. Потым прастыні ўзнімалі. Вось так рыбу лавілі. Прыносім дамоў, а мама пытаецца: «Дзе вы рыбу бралі?» – Прастынёй налавілі,– кажам. А колькі было ракаў! Я сама лавіла. Зраблю паходню, запалю. Прайдуся каля берага – вядро ракаў ёсць!
Цяпер нічога няма: ні рыбы, ні ракаў. Усё пабілі электратокам браканьеры.

Унучкі мае прыязджаюць. Просяць: «Бабуля пакажы пячору!» Ім жа цікава. А я не пушчаю. Яшчэ спалохаецеся. Ды і таго, што засталося, хутка не будзе. Тры вялікія дрэвы растуць над ёй. Калі будзе моцны вецер ці бура – ужо ўсё абрынецца, нічога не застанецца, ні следу... А была ж яна некалі дужа вялікая.

Адкуль узялася гэтая пячора? Ніхто не ведае, нават мой тата, які памёр у 72 гады. Яна была і ў гады яго дзяцінства. І мой прадзед, які пражыў таксама 72 гады, нічога не ведаў: калі яна з’явілася, хто мураваў уваход у пячору...

Толькі бытуе ў нас паданне: ляжаў тут некалі луг, вялікія дрэвы раслі, каровы пасвіліся. Ляглі ўвечары спаць – яшчэ луг быў, раніцою прачнуліся, пагналі кароў пасвіць – ні луга, ні дрэў! Разыйшлася зямля. Усё правалілася. А ў рашчэліне – возера... Шмат людзей прыязджае штогод, просяць: «Пакажыце пячору».
– Дарогі туды няма, трэба пешшу, – кажу ім. Іду паказваю.
Унучкі мае прыязджалі нядаўна, фатаграфаваліся там.
– Бабуля, мы ўсім будзем паказваць і апавядаць, у якім цікавым месцы Вы жывеце! І мы там былі.

Усе шукалі не тое, што знайшлі

У.С.: Віктар Фадзеевіч, з Вашага цікавага аповяду, я зрабіў адну выснову: усе шукалі не тое, што знайшлі! У прэсе і на турыстычных сайтах Інтэрнету згадваецца аб унікальнай, нават экзатычнай, для Беларусі з’яве – карставай пячоры на беразе Гінькава возера. Прыязджалі нават аматары-спелеолагі. І што ўсе бачаць на свае вочы? На самым вярху кручы – скала з гротам. Дзве адтуліны там. Падобнага, толькі меншых памераў,– паблізу шмат. Гадоў сем таму гэты самы вялікі грот, які і лічылі ўсе Сахнавіцкай пячорай, даследавала наша група. Двое смельчакоў – Зміцер Лупач і Зміцер Курцэвіч – па чарзе, запаўзалі ў тыя адтуліны. Да нагі прывязвалася вяроўка. Атрымалася – 6 метраў. Далей пайшла нара, якая ўжо была меньшая шырыні чалавечага цела. Там, у нетрах – камарыны рай! Аказваецца – усе нашыя высілкі былі дарэмныя! Гэта – не Сахнавіцкая пячора! У змане – усе турысты і спелеолагі Беларусі. Згодна Вашага аповяду – уваход у пячору быў на 30 метраў ніжэй па схілу. Ля самай вады. Не на вярху кручы!

В.Р.: Зразумела – унізе. Я добра памятаю. Уваход у падзямелле быў метр-паўтара, хай сабе – два, ад вады. Я ж ужо казаў, што дзед Сымон, калі быў пастушком, разам з сябрамі, заходзіў туды крыху схіліўшы галаву. У маім дзяцінстве, каб зайсці, трэба было – добра прыгнуцца. Усё ўжо абвальвалася. Праўдападобна, уваходу ў пячору цяпер не знайсці. Проста, я там даўно не быў, таму цяжка меркаваць.

Верагодна, уваход у пячору даўно засыпаўся апоўзнямі грунта і яго цяпер не адшукаць. А тое, што сёння ўсе бачаць і лічаць Сахнавіцкай пячорай, напэўна, рэшткі падмуркаў таго палаца, замка, ці кляштара, які разам з берагам зваліўся назаўсёды ў Гінькава возера.

Заміж эпілогу

Гінькава – маладое возера. На карысць гэтых высноваў сведчыць такая акалічнасць, як амаль поўная адсутнасць забалочаных і зарастаючых участкаў. Берагі возера супадаюць са схіламі. Рэдкія трыснягі ля берага і поўная адсутнасць зараснікаў лілеі.

Праўдападобна, што працэс фармавання возера яшчэ не завершаны. Ён працягваецца і сёння. Штораз – праз год ці два, – наведваючы Гінькава возера, заўважаеш значныя змены. Вось, напрыклад, два гады таму, аўтар гэтых радкоў, на шляху да пячоры, уздоўж берага, прабіраючыся праз амаль непраходныя зараснікі лазы і алешніку, якія спрэч пераплеценыя хмелем, сустрэў участак, дзе вялікі пласт зямлі разам з дрэвамі споўз са схіла аж да самай вады. Хутчэй за ўсё, пасля суровай зімы, увесну, калі пачаліся дажджы, верхні пласт грунта, што паспеў адтаяць, як санкі па снезе, з’ехаў з кручы па яшчэ не да канца адталаму пласту. Далей па дарозе – глыбокі яр. Гадоў пять таму на яго схіле вытаркалі вялікія каменні і фрагметны скальных утварэнняў. Няма! Усё ляжыць на дне яра.

Вельмі падобна на праўду, што ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя на стромым схіле Гінькава возера стаяў дом, альбо палац, а то й невялікі замак багатага землеўласніка. Аднойчы адбылася трагедыя. Што стала яе штуршком? Рэха нейкага землятрусу? Напрыклад, карпатскага. Ці, пасля праліўных даждоў, калі зямля ўвабрала ў сябе шмат вільгаці, сыйшоў бераг, як гэта бывае ў горных мясцовасцях, калі пад селямі знікаюць цэлыя паселішчы. Тут можна строіць розныя версіі. Так ці інакш, надазёрная сахнавіцкая круча, разам з пабудовамі, абрынулася ў возера. Заставаўся падземны ход, які ўсё яшчэ быў бачным у 1950-ыя гады. Аднак усе наступныя дзесяцігоддзі бераг і надалей працягваў спаўзаць,засыпаўшы ўваход у пячору. Спаўзае бераг і сёння. Недалёкі той час, калі з вершаліны пагорка спаўзуць і гэтыя апошнія рэшткі невядомай пабудовы, а мо і натуральнай карставай скалы, якую сёння і лічуць Сахнавіцкай пячорай. Неўзабаве ўспамінам аб таямніцы Гінькава возера застанецца толькі гэтая публікацыя ў “Вольным Глыбокім”. І больш нічога.

Уладзімір Скрабатун
Апублікавана ў газеце «Вольнае Глыбокае»
№№41 за кастрычнік 2007 года