Касцёл Святога Яна Хрысцiцеля | Камаі

Больш фотаздымкаў (66) >>

На мяжы 16-17 стст. адначасова з распаўсюджваннем «нясвіжскага барока» шэраг касцёлаў (не звязаных з ім рэгіянальна) захоўвалі выразныя абарончыя элементы і рысы паўночнага рэнесансу. Гэта было звязана з актыўным удзелам у тагачасным палацава-замкавым будауніцтве групы інжынераў-фартыфікатараў з Нідэрландаў, напрыклад кіраўніка каралеўскімі пабудовамі ў Вільні Пятра Нонхарда і яго паплечніка Ван Дандэна, якія атрымалі грамадзянства ВКЛ.

Найбольш характэрны ўзор — касцёл Яна Хрысціцеля ў в. Камаі, пабудаваны ў 1603—1605 гг. па фундацыі Яна Рудаміны-Дусяцкага, героя Хоцінскай бітвы з туркамі [НБВУ, АР, ф. 4, спр. 2707], (акт фундацыі 1606 падпісаны і Янам Хаецкім). Касцёл Яна Хрысціцеля стаіць у цэнтры вёскі, на былой гандлёвай плошчы.

Як сведчаць даследаванні археолагаў, першапачаткова касцёл, як і праваслаўныя цэрквы беларускай готыкі, быў чатырохвежавы, залавага тыпу, з чатырма апорнымі слупамі, якія падзялялі ўнутраную прастору на дзевяць роўных па вышыні травей перакрытых крыжовымі і зорчатымі скляпеннямі. Іх фрагменты часткова ацалелі ў паукруглай алтарнай апсідзе з невялікай вімай. Вуглы асноўнага аб'ёму фланкіравалі чатыры цыліндрычныя абарончыя вежы галандскага тыпу, якія маюць пастаяннае сячэнне дыяметрам 6 м з таўшчынёю сцен 2 м. Дзве з іх, што знаходзіліся каля алтара, пазней былі разабраны. Аб абарончым прызначэнні сведчаць і ўмураваныя ў магутныя сцены гарматныя ядры.

Значную змену яго першапачатковага аблічча абумовілі пажар падчас нападу войскаў Маскоўскага царства ў вайну 1643-1687 гг. (абваліліся скляпенні, пры аднаўленні апорныя слупы ў інтэр'еры цалкам разабралі, а залу кафалікона перакрылі люстэркавым скляпеннем), дабудовы ў 1739 г. (хоры) і 1778 г. (бакавая капліца з крыптай). Аднак яго галоўны фасад захаваў аўтэнтычны выгляд з архаічным шчытовым завяршэннем, аздобленым плоскімі нішамі, аналагічнымі царкве-крэпасці ў Мураванцы, і дзвюма абарончымі вежамі.

Кампактны кубападобны аб'ём храма з паўкруглай апсідай і невялікай сакрысціяй як бы заціснуты паміж 2 магутнымі цыліндрычнымі вежамі (вышыня 16 м, дыяметр 6 м, таўшчыня 2 м). Разам з высока ўзнятымі арачнымі аконнымі праёмамі і байніцамі-люкарнамі на плоскасных фасадах яны надаюць храму абарончы характар. 2-схільны дах выходзіць на франтальны фасад шчыпцом, крапаваным рэнесанснай аркатурай. Галоўны ўваход вырашаны гатычнай спічастай аркай. Асіметрычна прыбудаваная капліца (1778 г.) са сціплай барочнай крапоўкай пілястрамі злучана з нефам 2 арачнымі прасветамі і мураванымі лесвіцамі паміж імі. Глыбокія адхілы праёмаў дэманструюць магутнае канструкцыйнае вырашэнне будынка, таўшчыня сцен якога дасягае 2 м.

Суровы архітэктанічны характар інтэр'ера храма змякчаецца і ўзбагачаецца насычанай пластыкай разнастайных скляпенняў: драўлянага люстранага — у нефе, старажытных крыжовага і зоркавага — у апсідзе, цыліндрычнага з распалубкамі і падпружнымі аркамі — у капліцы. У 1726—36 гг. і ў сярэдзіне 19 ст. скляпенні пакрыты размалёўкай, выкананай у тэхніцы грызайль на матывы аканта, картушаў, медальёнаў з манаграмамі. Перакрыццё нефа ўпрыгожана намаляваным плафонам з бардзюрам з выявамі раслінных гірляндаў, пладоў і кветак.

Асноўны пластыка-дэкаратыўны акцэнт інтэр'ера ствараюць 4 барочныя драўляныя разныя алтары 1-й чвэрці 18 ст. Цэнтральны з іх вырашаны 2-яруснай карынфскай каланадай з крапаваным франтонам з драўлянымі скульптурамі апосталаў Пятра і Паўла. У цэнтры — алтарны абраз «Маці Божая з дзіцем» у сярэбраным чаканным абкладзе (17 ст., паводле інвентару 18 ст. лічыўся цудатворным); У завяршэнні над крапаваным карнізам і «разарваным» барочным франтонам узвышаецца другі ярус, вырашаны дзвюма калонамі, якія фланкіруюць абраз у пазалочанай раме. Завяршае алтарную кампазіцыю гарэльефная выява Саваофа ў воблаках. Размалёўка алтароў пад ружовы мармур у спалучэнні з пазалотай арнаментальнай разьбы і элементаў дэкору, паліхромнасць скульптуры — усё стварае каларыстычна інтэнсіўны маляўнічы эфект, прыўносіць у інтэр'ер храма ўрачысты і святочны настрой. За разным парапетам хораў знаходзіцца арган (канец 18 ст.), насычаны разнымі па дрэве гірляндамі кветак, выявамі музычных інструментаў, скульптуркамі анёлаў, валютамі з галоўкамі херувімаў. Абраз «Св. Антоній» (18—19 ст.), арнат сярэдзіны 18 ст.

З 1643 г. пры касцёле існаваў шпіталь, фундаваны П. і М. Рудамінамі.

Крыніца:
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, "Ураджай", 2001

А.М. Кулагін
Праваслаўныя храмы на Беларусі
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 2001