Выбраныя здымкі
Руіны замкавай брамы ў Высокім Фота © Анастасия Бух | Дата: 29.07.2013
Уязная брама замка ў Высока-Літоўску Фота © К. Шастоўскі | Дата: 29.07.2013
Замкавая брама ў Высокім-Літоўску на малюнку Напалеона Орды Фота © К. Шастоўскі | Дата: 1860-х
У 1511 г. Вялікі Князь Жыґімонт Стары перадаў Высокае Івану-Літавору Храптовічу, маршалку ВКЛ. У 1538 г. арандатарам высокаўскіх зямель стаў Лаўрэн Вольскі, пазней гаспадарамі Высокага былі Ёдкавічы, Петкавічы, Хлявіцкія, Войны. У 1647 г. Высокае выкупіў Павал Сапега. Пры ім быў узведзены замак як цэнтр абароны гандлёва-рамеснага насельніцтва Высокага.
Замак з'яўляўся ўзорам бастыённай сістэмы ўмацавання. Ён гарманічна спалучаў прыродныя ўзвышшы, штучнае абвадненне і сістэму бастыёнаў, якая выглядала асабліва магутна з боку ўезда. Акрамя таго, рака Пульва, падпёртая запрудай, стварала вялікае вадасховішча, якое ператварала замак у непрыступную крэпасць на востраве.
У паўночна-ўсходняй курціне размяшчаўся галоўны ўезд да замка, перад якім быў пракладзены цераз сажалку мост на палях. Ён падводзіў да двухпавярховай уязной прыземістай брамы з трыма двухстворкавымі варотамі. Мураваная пабудова з магутнымі сценамі была разлічана на вядзенне абстрэлу з усіх падыходаў да замка. Закрываў доступ да варот пад'ёмны механізм, які знаходзіўся перад уязной брамай. Падыход да іх дастаткова добра фланкіраваўся з двух вуглавых земляных бастыёнаў і курцін, якія змыкаліся з брамай. Знутры курцін меўся падземны ход, праз які ў час аблогі можна было незаўважна пераходзіць з бастыёна ў вежу-браму.
Па перыметры абарончага вала акрамя вышэй пералічаных збудаванняў размяшчалася яшчэ шэсць невялікіх бастыёнаў. Будаўнікі ўмела выкарысталі правы высокі бераг ракі. Замак з усіх бакоў абкружала вада. Сам замак быў драўляны і знаходзіўся на вялікай замкавай плошчы, абнесенай валамі. Каля замка знаходзіліся розныя гаспадарчыя пабудовы.
Замак шмат перанёс у час вайны Маскоўшчыны з Рэчу Паспалітай (1654—1667) і Паўночнай вайны (1700—1721). У пачатку XVIII ст. Міхал Сапега разам з жонкаю Людвікай аднавілі, узмацнілі і абваднілі замак. Вакол замка яны заклалі прыгожы парк. У 1748 г. замак ахапіў моцны пажар. 3 гэтай нагоды Сапегі перанеслі сваю рэзідэнцыю ў Слонім. Магчыма, замак быў зноў поўнасцю адноўлены. На карысць гэтага сведчаць архіўныя дакументы 2-й паловы ХVIII ст. У ведамасцях, якія змяшчаюць асноўныя перыяды жыцця апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, ёсць запіс пра наведванне ім у 1775 г. Высока-Літоўска і замка пры пераездзе караля да свайго радавога гнязда ў мястэчка Воўчын. Пра існаванне адноўленага замка ў Высокім таксама сведчыць пісьмовая справа ў дакументах 1753 г., якая ўзнікла паміж Аляксандрам Сапегам і яго малодшым братам Міхаілам. У матэрыялах справы запісана, што «маёнтак Высокае з палацам, паркам, горадам і прылеглым наваколлем...» застаюцца за старэйшым братам. Замак існаваў яшчэ на мяжы XVIII—XIX ст., пасля чаго паступова прыйшоў у заняпад і ператварыўся ў руіны.
У добрым стане прыкладна да 1-й сусветнай вайны знаходзілася старадаўняя мураваная двухпавярховая ўязная брама. Яе барочны будынак, дэкарыраваны пілястрамі, выразна бачны на малюнку Напалеона Орды і сведчыць, што і замак таксама мусіў быць выкананы ў стылі барока.
Пры будаўніцтве новага палаца ў 1815 г. Пелагеяй Патоцкай рэшткі замкавага ўмацавання і ўязной брамы ўвайшлі цалкам у палацава-паркавы ансамбль, стварыўшы арыгінальнае спалучэнне са старажытнасцю.
Руіны колішняга замка разам з Высокаўскім палацава-паркавым ансамблем узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы.
Замак з'яўляўся ўзорам бастыённай сістэмы ўмацавання. Ён гарманічна спалучаў прыродныя ўзвышшы, штучнае абвадненне і сістэму бастыёнаў, якая выглядала асабліва магутна з боку ўезда. Акрамя таго, рака Пульва, падпёртая запрудай, стварала вялікае вадасховішча, якое ператварала замак у непрыступную крэпасць на востраве.
У паўночна-ўсходняй курціне размяшчаўся галоўны ўезд да замка, перад якім быў пракладзены цераз сажалку мост на палях. Ён падводзіў да двухпавярховай уязной прыземістай брамы з трыма двухстворкавымі варотамі. Мураваная пабудова з магутнымі сценамі была разлічана на вядзенне абстрэлу з усіх падыходаў да замка. Закрываў доступ да варот пад'ёмны механізм, які знаходзіўся перад уязной брамай. Падыход да іх дастаткова добра фланкіраваўся з двух вуглавых земляных бастыёнаў і курцін, якія змыкаліся з брамай. Знутры курцін меўся падземны ход, праз які ў час аблогі можна было незаўважна пераходзіць з бастыёна ў вежу-браму.
Па перыметры абарончага вала акрамя вышэй пералічаных збудаванняў размяшчалася яшчэ шэсць невялікіх бастыёнаў. Будаўнікі ўмела выкарысталі правы высокі бераг ракі. Замак з усіх бакоў абкружала вада. Сам замак быў драўляны і знаходзіўся на вялікай замкавай плошчы, абнесенай валамі. Каля замка знаходзіліся розныя гаспадарчыя пабудовы.
Замак шмат перанёс у час вайны Маскоўшчыны з Рэчу Паспалітай (1654—1667) і Паўночнай вайны (1700—1721). У пачатку XVIII ст. Міхал Сапега разам з жонкаю Людвікай аднавілі, узмацнілі і абваднілі замак. Вакол замка яны заклалі прыгожы парк. У 1748 г. замак ахапіў моцны пажар. 3 гэтай нагоды Сапегі перанеслі сваю рэзідэнцыю ў Слонім. Магчыма, замак быў зноў поўнасцю адноўлены. На карысць гэтага сведчаць архіўныя дакументы 2-й паловы ХVIII ст. У ведамасцях, якія змяшчаюць асноўныя перыяды жыцця апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, ёсць запіс пра наведванне ім у 1775 г. Высока-Літоўска і замка пры пераездзе караля да свайго радавога гнязда ў мястэчка Воўчын. Пра існаванне адноўленага замка ў Высокім таксама сведчыць пісьмовая справа ў дакументах 1753 г., якая ўзнікла паміж Аляксандрам Сапегам і яго малодшым братам Міхаілам. У матэрыялах справы запісана, што «маёнтак Высокае з палацам, паркам, горадам і прылеглым наваколлем...» застаюцца за старэйшым братам. Замак існаваў яшчэ на мяжы XVIII—XIX ст., пасля чаго паступова прыйшоў у заняпад і ператварыўся ў руіны.
У добрым стане прыкладна да 1-й сусветнай вайны знаходзілася старадаўняя мураваная двухпавярховая ўязная брама. Яе барочны будынак, дэкарыраваны пілястрамі, выразна бачны на малюнку Напалеона Орды і сведчыць, што і замак таксама мусіў быць выкананы ў стылі барока.
Пры будаўніцтве новага палаца ў 1815 г. Пелагеяй Патоцкай рэшткі замкавага ўмацавання і ўязной брамы ўвайшлі цалкам у палацава-паркавы ансамбль, стварыўшы арыгінальнае спалучэнне са старажытнасцю.
Руіны колішняга замка разам з Высокаўскім палацава-паркавым ансамблем узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы.
Крыніца:
Л.М. Несцярчук
Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў
Мінск, "БЕЛТА", 2002