Выбраныя здымкі
Сядзібны дом Бохвіцаў у Флар\'янаве Фота © К. Шастоўскі |
Сядзібны дом Бохвіцаў. Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
Аўрэлія і Уладзіслаў Рэйманты з сябрамі у Фларыянаве (фота CBN Polona - www.polona.pl) Фота © К. Шастоўскі |
Фларыян Бохвіц нарадзіўся ў 1799 годзе ў мястэчку Мір на Наваградчыне. Бацька яго, Рамуальд Бохвіц быў пратэстантам, але значнага ўплыву на сына не меў, затое маці, Анелія Божабагатая, шчырая каталічка, выхавала сына ў духу сваёй веры. Пачатковую адукацыю Фларыян атрымаў у дамініканскай школе ў Нясвіжы. Пасля заканчэння школы юнак стаў студэнтам юрыдычнага факультэту Кіеўскага ўніверсітэту. Скончыўшы вучобу працаваў адвакатам у Наваградку. Ажаніўся з П.Маеўскай, роднай сястрой маці Адама Міцкевіча. У 1838 годзе ў пані Чарнецкай купіў Двор Вошкаўцы Старыя дзе і жыў да 1856 года.
Заняткі адвакатурай відаць не вельмі імпанавалі Фларыяну Бохвіцу, таму ўвесь свой вольны час ён прысвячае літаратуры і філасофіі. У 1838 годзе пабачыла свет першая кніга філосафа пад загалоўкам “Форма майго мыслення”. Твор выдаецца аўтарам без пазначэння прозвішча. Кніга была прыхільна сустрэта крытыкай, і ў наступным годзе ізноў перавыдадзена з пазначэннем імя аўтара. На працягу дзевяці гадоў з-пад пяра Бохвіца ў свет выходзяць яшчэ тры кнігі: “Сутнасць маёй думкі” (1838–1841 гг.), “Асновы маіх думак і пачуццяў” (1842 г.), “Думкі пра выхаванне чалавека” (1847 г.).
У сваіх творах Ф.Бохвіц імкнуўся прымірыць філасофію з рэлігійным мысленнем. У аснове яго эстэтычна-педагагічных поглядаў ляжала імкненне да прынцыпаў асветніцтва, спалучаных з рэлігійнай маралью. Галоўнай мэтай выхавання ён лічыў удасканаленне розуму і пачуццяў. Філосаф марыў аб стварэнні такой сістэмы выхавання, якая б сваёй мэтай ставіла рыхтаванне людзей карысных дзеля грамадства.
“Час маладосці трэба прысвяціць вучобе, фарміраванню сябе і падрыхтоўцы к заняццю дакладнага месца ў ланцугу карыснага грамадскаму арганізму дзеяння. Трэба вучыцца не толькі ў маладосці, але і ўсё жыццё, узбагачаючы памяць і практыкуючы розум, - гэта ісціна, у якой у наш век ніхто не сумняваецца, нягледзячы на воплі фанатыкаў...”
Ф.Бохвіц звяртаўся да моладзі свайго часу з прапановай не захапляцца адной толькі іншаземшчынай, а звярнуцца да вывучэння культуры, мовы свайго народа: “...Шкада смешнай матчынай клапатлівасці і пакут дзяцей, аддадзеных у ахвяру ванітоўнаму патрабаванню педантычнага захоўвання правіл французскага вымаўлення, каб па гаворцы нельга было распазнаць у сыне ліцвіна ці паляка...”.
У маёнтку філосафа збіралася мясцовая інтэлігенцыя, вяліся інтэлектуальныя размовы, абмяркоўваліся навінкі літаратуры, падзеі культурнага жыцця краіны. Атмасфера гэтага асяродзя мела відаць вялікі ўплыў на фарміраванне светапогляду дзяцей Фларыяна Бохвіца. Ян Отан Бохвіц стаў вядомым грамадскім дзеячам, прыхільнікам адмены прыгоннага права, спецыялістам у галіне сельскай гаспадаркі. Ён актыўна выступаў за павышэнне ў мясцовым краі культуры земляробства, выдаў свае даследванні: “Некаторыя агародніцкія назіранні” (1910 г.), “Як закладваць і даглядаць сады” (1904 г.) і іншыя. У маладыя гады Я.О.Бохвіц у складзе гусарскага палка прымаў удзел у Крымскай вайне. За ўдзел у нацыянальна–вызваленчым паўстанні 1863–1864 гг. адбываў год зняволення ў Дынабургскай крэпасці.
Унук філосафа, Тадэвуш Бохвіц, скончыўшы Слуцкую гімназію, а потым земляробчую школу ў Горках не атрымаў вышэйшай адукацыі як з-за слабога здароўя, так і па той прычыне, што земляробчы інстытут за ўдзел студэнтаў у паўстанні 1863-1864 гадоў быў пераведзены ў Пецярбург. Але дзякуючы духоўнай спадчыне старэйшага пакалення сям’і ён настойлівай самаадукацыяй папоўніў свае веды. Тадэвуш дасканальна вывучае французскую мову, складае бібліяграфію па гісторыі польскай журналістыкі, збірае вялікую калекцыю перыядычных выданняў, якую завяшчае бібліятэцы ў Нясвіжы. Не аднойчы апісаны ў гістарычнай літаратуры сяброўскія адносіны, што ўзніклі паміж Тадэвушам Бохвіцам і пісьменніцай Элізай Ажэшка. Лісты, што былі накіраваны пісьменніцай Т.Бохвіцу былі выдадзены ў лірычнай, спавядальнай кнізе Элізы Ажэшка “Збор лістоў”.
Як бачым з сям’ёй Бохвіцаў звязаны цэлы пласт культурных падзей нашай краіны і, што не меньш важна, мясцовай гісторыі. Ці мае каштоўнасць дзеля нас сёння колішняя праца гэтых людзей, іх духоўная спадчына? Шчыра кажучы, ня ведаю што адказаць на гэта пытанне. Магіла філосафа знішчана, знішчана і ляжыць грудаю камянёў яшчэ адно з фамільных пахаванняў, а ацалеўшыя на сёнешні дзень магілы Бохвіцаў завалены смеццем, зараслі травою.
Зусім нядаўна ўсё было інакш. У канцы 19, пачатку 20 веку Флер’янаўская сядзіба была адным з асяродкаў беларуска-польскіх культурных зносін. Сярод гасцей Бохвіцаў вядомыя дзеячы польскай літаратуры: Эліза Ажэшка, Уладзіслаў Рэймант, тэатральны дзеяч і літаратурны крытык Юзаф Катарбінскі, доктар, прафесар Варшаўскага універсітэту Генрык Насбаум, віленская піяністка Асецімская, вядомы артыст Страхоцкі.
Усе гэтыя людзі трапілі ў Флер’янава дзякуючы запрашэнню Элізы Ажэшка. Сама пісьменніца завітала ў Флер’янава ў пошуку летняга адпачынку. Шукала месца, якое хоць у нейкай меры адпавядала б яе запатрабаванням – стаць крыніцай здароўя і даць нейкі матэрыял дзеля творчага натхнення. З вялікай карэспандэнцыі пісьменніцы можна даведацца, што яна з 10 (23) чэрвеня 1908 года замовіла сабе і сяброўцы два пакоі ў флер’янаўскім доме і ўдакладняла, якім цягніком ехаць з Гродна да Ляхавіч.
У адным з лістоў пісьменніцы чытаем: “Я прагну яшчэ раз у жыцці правесці лета на шчырай, сапраўднай літоўскай вёсцы, карыстаючыся гасціннасцю панства Бохвіцаў, якія тут уладкавалі выгодны і ладны пансіянат дзеля людзей такіх як я, у вясковым значэнні, бяздомных.” Услед за Элізай Ажэшка ў Флер’янава прыехалі і астатнія знакамітыя госці.
Кожнаму знайшлася справа па душы: Насбаўм пару тыдняў з вудамі вісеў над Ведзьмай (адзін з прытокаў Шчары), Катарбінскі са Старахоцкім стваралі “фларыянаўскі тэатрык”, які амаль кожны вечар чакаў гледачоў. Захавалася “Музычна-літаратурная праграма”. З яе можна даведацца, што 18 жніўня адбыўся вечар, на якім са “Словам” выступіла Эліза Ажэшка, “Псалм добрай волі” С.Красінскага дэкламавалі Ю.Катарбінскі і Эліза Ажэшка ў суправаджэнні хору, піяністка Асецімская выконвала творы Шапэна, Бетховена і Грыга, “На Літве” чытаў Г.Насбаўм.
Усё гэта адбывалася на фоне цудоўных флер’янаўскіх краявідаў. Вёснамі квітнеў як белы сон сад, а ў летку калі залатыя плады наліваліся сокам, а паркавыя алеі клікалі ў бясконцасць, сад рабіўся вельмі маляўнічым.
Пейзажны сад у Флер’янаве з вялізным партэрным кветнікам і пляцоўкай дзеля кракету, шматлікімі сцежкамі дзеля вандровак адлюстроўваў эстэтычны густ эпохі. Ён ствараўся пад уплывам такіх эстэтычных прынцыпаў якія ўлічвалі спевы птушак, водар кветак і пладоў. Характэрную асаблівасць саду дадавалі вузкія і прамыя ліпавыя алеі, што заглыбляліся ў загадкавую далячынь.
Нават і сёння наведаўшы маёнтак яшчэ адчуваеш прыгажосць колішняга жыцця, што так шчодра квітнела ў Флер’янава яшчэ зусім нядаўна...
Заняткі адвакатурай відаць не вельмі імпанавалі Фларыяну Бохвіцу, таму ўвесь свой вольны час ён прысвячае літаратуры і філасофіі. У 1838 годзе пабачыла свет першая кніга філосафа пад загалоўкам “Форма майго мыслення”. Твор выдаецца аўтарам без пазначэння прозвішча. Кніга была прыхільна сустрэта крытыкай, і ў наступным годзе ізноў перавыдадзена з пазначэннем імя аўтара. На працягу дзевяці гадоў з-пад пяра Бохвіца ў свет выходзяць яшчэ тры кнігі: “Сутнасць маёй думкі” (1838–1841 гг.), “Асновы маіх думак і пачуццяў” (1842 г.), “Думкі пра выхаванне чалавека” (1847 г.).
У сваіх творах Ф.Бохвіц імкнуўся прымірыць філасофію з рэлігійным мысленнем. У аснове яго эстэтычна-педагагічных поглядаў ляжала імкненне да прынцыпаў асветніцтва, спалучаных з рэлігійнай маралью. Галоўнай мэтай выхавання ён лічыў удасканаленне розуму і пачуццяў. Філосаф марыў аб стварэнні такой сістэмы выхавання, якая б сваёй мэтай ставіла рыхтаванне людзей карысных дзеля грамадства.
“Час маладосці трэба прысвяціць вучобе, фарміраванню сябе і падрыхтоўцы к заняццю дакладнага месца ў ланцугу карыснага грамадскаму арганізму дзеяння. Трэба вучыцца не толькі ў маладосці, але і ўсё жыццё, узбагачаючы памяць і практыкуючы розум, - гэта ісціна, у якой у наш век ніхто не сумняваецца, нягледзячы на воплі фанатыкаў...”
Ф.Бохвіц звяртаўся да моладзі свайго часу з прапановай не захапляцца адной толькі іншаземшчынай, а звярнуцца да вывучэння культуры, мовы свайго народа: “...Шкада смешнай матчынай клапатлівасці і пакут дзяцей, аддадзеных у ахвяру ванітоўнаму патрабаванню педантычнага захоўвання правіл французскага вымаўлення, каб па гаворцы нельга было распазнаць у сыне ліцвіна ці паляка...”.
У маёнтку філосафа збіралася мясцовая інтэлігенцыя, вяліся інтэлектуальныя размовы, абмяркоўваліся навінкі літаратуры, падзеі культурнага жыцця краіны. Атмасфера гэтага асяродзя мела відаць вялікі ўплыў на фарміраванне светапогляду дзяцей Фларыяна Бохвіца. Ян Отан Бохвіц стаў вядомым грамадскім дзеячам, прыхільнікам адмены прыгоннага права, спецыялістам у галіне сельскай гаспадаркі. Ён актыўна выступаў за павышэнне ў мясцовым краі культуры земляробства, выдаў свае даследванні: “Некаторыя агародніцкія назіранні” (1910 г.), “Як закладваць і даглядаць сады” (1904 г.) і іншыя. У маладыя гады Я.О.Бохвіц у складзе гусарскага палка прымаў удзел у Крымскай вайне. За ўдзел у нацыянальна–вызваленчым паўстанні 1863–1864 гг. адбываў год зняволення ў Дынабургскай крэпасці.
Унук філосафа, Тадэвуш Бохвіц, скончыўшы Слуцкую гімназію, а потым земляробчую школу ў Горках не атрымаў вышэйшай адукацыі як з-за слабога здароўя, так і па той прычыне, што земляробчы інстытут за ўдзел студэнтаў у паўстанні 1863-1864 гадоў быў пераведзены ў Пецярбург. Але дзякуючы духоўнай спадчыне старэйшага пакалення сям’і ён настойлівай самаадукацыяй папоўніў свае веды. Тадэвуш дасканальна вывучае французскую мову, складае бібліяграфію па гісторыі польскай журналістыкі, збірае вялікую калекцыю перыядычных выданняў, якую завяшчае бібліятэцы ў Нясвіжы. Не аднойчы апісаны ў гістарычнай літаратуры сяброўскія адносіны, што ўзніклі паміж Тадэвушам Бохвіцам і пісьменніцай Элізай Ажэшка. Лісты, што былі накіраваны пісьменніцай Т.Бохвіцу былі выдадзены ў лірычнай, спавядальнай кнізе Элізы Ажэшка “Збор лістоў”.
Як бачым з сям’ёй Бохвіцаў звязаны цэлы пласт культурных падзей нашай краіны і, што не меньш важна, мясцовай гісторыі. Ці мае каштоўнасць дзеля нас сёння колішняя праца гэтых людзей, іх духоўная спадчына? Шчыра кажучы, ня ведаю што адказаць на гэта пытанне. Магіла філосафа знішчана, знішчана і ляжыць грудаю камянёў яшчэ адно з фамільных пахаванняў, а ацалеўшыя на сёнешні дзень магілы Бохвіцаў завалены смеццем, зараслі травою.
Зусім нядаўна ўсё было інакш. У канцы 19, пачатку 20 веку Флер’янаўская сядзіба была адным з асяродкаў беларуска-польскіх культурных зносін. Сярод гасцей Бохвіцаў вядомыя дзеячы польскай літаратуры: Эліза Ажэшка, Уладзіслаў Рэймант, тэатральны дзеяч і літаратурны крытык Юзаф Катарбінскі, доктар, прафесар Варшаўскага універсітэту Генрык Насбаум, віленская піяністка Асецімская, вядомы артыст Страхоцкі.
Усе гэтыя людзі трапілі ў Флер’янава дзякуючы запрашэнню Элізы Ажэшка. Сама пісьменніца завітала ў Флер’янава ў пошуку летняга адпачынку. Шукала месца, якое хоць у нейкай меры адпавядала б яе запатрабаванням – стаць крыніцай здароўя і даць нейкі матэрыял дзеля творчага натхнення. З вялікай карэспандэнцыі пісьменніцы можна даведацца, што яна з 10 (23) чэрвеня 1908 года замовіла сабе і сяброўцы два пакоі ў флер’янаўскім доме і ўдакладняла, якім цягніком ехаць з Гродна да Ляхавіч.
У адным з лістоў пісьменніцы чытаем: “Я прагну яшчэ раз у жыцці правесці лета на шчырай, сапраўднай літоўскай вёсцы, карыстаючыся гасціннасцю панства Бохвіцаў, якія тут уладкавалі выгодны і ладны пансіянат дзеля людзей такіх як я, у вясковым значэнні, бяздомных.” Услед за Элізай Ажэшка ў Флер’янава прыехалі і астатнія знакамітыя госці.
Кожнаму знайшлася справа па душы: Насбаўм пару тыдняў з вудамі вісеў над Ведзьмай (адзін з прытокаў Шчары), Катарбінскі са Старахоцкім стваралі “фларыянаўскі тэатрык”, які амаль кожны вечар чакаў гледачоў. Захавалася “Музычна-літаратурная праграма”. З яе можна даведацца, што 18 жніўня адбыўся вечар, на якім са “Словам” выступіла Эліза Ажэшка, “Псалм добрай волі” С.Красінскага дэкламавалі Ю.Катарбінскі і Эліза Ажэшка ў суправаджэнні хору, піяністка Асецімская выконвала творы Шапэна, Бетховена і Грыга, “На Літве” чытаў Г.Насбаўм.
Усё гэта адбывалася на фоне цудоўных флер’янаўскіх краявідаў. Вёснамі квітнеў як белы сон сад, а ў летку калі залатыя плады наліваліся сокам, а паркавыя алеі клікалі ў бясконцасць, сад рабіўся вельмі маляўнічым.
Пейзажны сад у Флер’янаве з вялізным партэрным кветнікам і пляцоўкай дзеля кракету, шматлікімі сцежкамі дзеля вандровак адлюстроўваў эстэтычны густ эпохі. Ён ствараўся пад уплывам такіх эстэтычных прынцыпаў якія ўлічвалі спевы птушак, водар кветак і пладоў. Характэрную асаблівасць саду дадавалі вузкія і прамыя ліпавыя алеі, што заглыбляліся ў загадкавую далячынь.
Нават і сёння наведаўшы маёнтак яшчэ адчуваеш прыгажосць колішняга жыцця, што так шчодра квітнела ў Флер’янава яшчэ зусім нядаўна...
Чарановіч С.В.