Выбраныя здымкі
Выгляд з вуліцы Сьв. Мікалая Фота © К. Шастоўскі |
Інтэр\'ер Фота © К. Шастоўскі |
Галоўны фасад Фота © К. Шастоўскі |
Рыма-каталіцкі касьцёл Сьвятога Мікалая ёсьць найстарэйшай каталіцкай бажніцаю ня толькі ў Вільні, але й наогул на тэрыторыі сучаснае Літвы. Пры тым гэты касьцёл захаваў амаль бязь зьменаў свой першасны архаічны гатычны выгляд. Першыя згадкі пра яго адносяцца ажно да 1387 году, пры тым вынікае зь іх, што мураваная гэтая бажніца ўжо існавала пэўны час. Пра гэта было ведама заўсёды. Яшчэ Адам Кіркор выказаў здагадку, што гэты касьцёл маглі пабудаваць нямецкія купцы з ганзейскіх гарадоў, якіх запрасіў у Вільню вялікі князь Гэдымін.
Першапачаткова гэта была сьвятыня зальнага тыпу, перакрытая простай драўлянай стольлю на бэльках. Гатычныя скляпеньні на слупах былі ўзьнесеныя ў ім толькі напачатку XVI стагодзьдзя. Цяпер гэтыя васьмігранныя слупы падтрымліваюць клясычныя зоркавыя й сотавыя скляпеньні. Й значна пазьней да аўтранай часткі была прыстаўленая барочная званіца, што аднак, дзякуючы сваёй ляканічнай плястыцы не сапсавала выгляду касьцёла Сьвятога Мікалая, захаваўшы адзінства кшталту.
Сам будынак касьцёлу вельмі сьціплы, можа нават і прымітыўны, але ён вабіць сваім спакоем і ўтульнасьцю. Ягоны фасад падпіраюць два магутныя кантрафорсы, пастаўленыя на ўскось. Шчыт франтону моцна перарабілі ў 80-я гады літоўскія рэстаўратары, надаўшы яму больш "гатычны” выгляд прыступкавымі шпіцамі. Сама муроўка касьцельных сьценаў, што цяпер адкрытая вачам, выразна гатычная, а месцамі нават нерэгулярная. Толькі месцамі атынкаваныя атворы вокнаў ды адна ніша, у якой захаваўся старажытны фрэскавы абраз Сьвятога Мікалая.
Між іншым, яшчэ адзін старасьвецкі абраз Сьвятога Мікалая, напісаны ў XVI стагодзьдзі, у шыкоўных сарэбраных шатах, зьмешчаны ў галоўным аўтары касьцёлу. Гэта вельмі цікавы помнік рэнэсансавага жывапісу, напісаны яшчэ на дошцы. Таксама ў касьцёле Сьвятога Мікалая можна пабачыць рэзаную з дрэва й расьпісаную сапраўдную гатычную скульптуру Сьвятога Людвіка, унікальны помнік старадаўняе плястыкі, што ацалеў пасьля шматлікіх віленскіх пажараў.
Трэба зьвярнуць увагу й на хоры, дзе зьмешчаны, хіба загрувасткі, але шыкоўны арган XVIII стагодзьдзя ў кшталце ракако. А зправа ад уваходу месьціца манумэнтальны бронзавы бюст вялікага князя Вітаўта, што стварыў сябра мастака Пётры Сергіевіча, скульптар Рафал Яўхімовіч. Пастаўлены гэты бюст тут быў, між іншым, яшчэ ў 1930 годзе.
У савецкія часы, у 1959 годзе ў сквэрыку пры цьвінтары была пастаўленая скульптура нябеснага апякуна Вільні – Сьвятога Хрыстафора, працы Антанаса Кмеляўскаса. Тады гэта быў відавочны выклік камуністычным уладам Літвы, бо сам вобраз Сьвятога Хрыстафора, як сымбалю Вільні, быў забаронены.
Ад пачатку XX стагодзьдзя ў гэтым касьцёле вяліся набажэнствы па-беларуску й па-літоўску. Сюды прыходзілі беларусы-каталікі, якія хацелі чуць казаньні ў бацькоўскай мове. Сюды прыходзілі маліцца беларускія студэнты з унівэрсітэту, вучні-каталікі зь віленскае Беларускае гімназыі ды й старэйшыя людзі. У розны час тут імшу па-беларуску правілі беларускія сьвятары Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі ды іншыя. Менавіта тут бралі шлюб Леў Вітан-Дубейкаўскі зь Юльлянаю Мэнке, Браніслаў Тарашкевіч і Вера Сьнітка, Зоська Верас і Антон Войцік, ды багата іншых дзеячоў беларушчыны.
Да 1939 году гэта была адзіная каталіцкая сьвятыня ў Вільні, дзе ладзіліся й літоўскія ймшы (ад 1901 году). Гэткім чынам касьцёл Сьвятога Мікалая быў у адначасьсе асяродкам і беларускае й літоўскае культуры. Трагічна склаўся лёс сьятароў, што служылі тутака. Літоўскі пробашч, вядомы айцец Крыступас Чыбірас загінуў у 1942 годзе падчас савецкае бамбардыроўкі Вільні, беларускі ксёндз айцец Вінцэнт Гадлеўскі, быў расстраляны немцамі, а беларукага ксяндза айца Адама Станкевіча зьвезьлі ў Сыбір ужо пасьля вайны. Па вайне ж касьцёл Сьвятога Мікалая стаў апірышчам літоўскасьці.
Але 25 траўня 1989 году ў касьцёле Сьвятога Мікалая йзноў гучала беларускае слова. З нагоды правядзеньня ў Вільні ўстаноўчага зьезду Беларукага Народнага Фронту, урачыстае набажэнства па-беларуску адслужыў ксёндз айцец Вацлавас Алюліс.
Трэба адзначыць, што гэты помнік мае вялікае падабенства да касьцёлу Сьвятой Тройцы ў вёсцы Ішкалдзь, што пад Баранавічамі.
Першапачаткова гэта была сьвятыня зальнага тыпу, перакрытая простай драўлянай стольлю на бэльках. Гатычныя скляпеньні на слупах былі ўзьнесеныя ў ім толькі напачатку XVI стагодзьдзя. Цяпер гэтыя васьмігранныя слупы падтрымліваюць клясычныя зоркавыя й сотавыя скляпеньні. Й значна пазьней да аўтранай часткі была прыстаўленая барочная званіца, што аднак, дзякуючы сваёй ляканічнай плястыцы не сапсавала выгляду касьцёла Сьвятога Мікалая, захаваўшы адзінства кшталту.
Сам будынак касьцёлу вельмі сьціплы, можа нават і прымітыўны, але ён вабіць сваім спакоем і ўтульнасьцю. Ягоны фасад падпіраюць два магутныя кантрафорсы, пастаўленыя на ўскось. Шчыт франтону моцна перарабілі ў 80-я гады літоўскія рэстаўратары, надаўшы яму больш "гатычны” выгляд прыступкавымі шпіцамі. Сама муроўка касьцельных сьценаў, што цяпер адкрытая вачам, выразна гатычная, а месцамі нават нерэгулярная. Толькі месцамі атынкаваныя атворы вокнаў ды адна ніша, у якой захаваўся старажытны фрэскавы абраз Сьвятога Мікалая.
Між іншым, яшчэ адзін старасьвецкі абраз Сьвятога Мікалая, напісаны ў XVI стагодзьдзі, у шыкоўных сарэбраных шатах, зьмешчаны ў галоўным аўтары касьцёлу. Гэта вельмі цікавы помнік рэнэсансавага жывапісу, напісаны яшчэ на дошцы. Таксама ў касьцёле Сьвятога Мікалая можна пабачыць рэзаную з дрэва й расьпісаную сапраўдную гатычную скульптуру Сьвятога Людвіка, унікальны помнік старадаўняе плястыкі, што ацалеў пасьля шматлікіх віленскіх пажараў.
Трэба зьвярнуць увагу й на хоры, дзе зьмешчаны, хіба загрувасткі, але шыкоўны арган XVIII стагодзьдзя ў кшталце ракако. А зправа ад уваходу месьціца манумэнтальны бронзавы бюст вялікага князя Вітаўта, што стварыў сябра мастака Пётры Сергіевіча, скульптар Рафал Яўхімовіч. Пастаўлены гэты бюст тут быў, між іншым, яшчэ ў 1930 годзе.
У савецкія часы, у 1959 годзе ў сквэрыку пры цьвінтары была пастаўленая скульптура нябеснага апякуна Вільні – Сьвятога Хрыстафора, працы Антанаса Кмеляўскаса. Тады гэта быў відавочны выклік камуністычным уладам Літвы, бо сам вобраз Сьвятога Хрыстафора, як сымбалю Вільні, быў забаронены.
Ад пачатку XX стагодзьдзя ў гэтым касьцёле вяліся набажэнствы па-беларуску й па-літоўску. Сюды прыходзілі беларусы-каталікі, якія хацелі чуць казаньні ў бацькоўскай мове. Сюды прыходзілі маліцца беларускія студэнты з унівэрсітэту, вучні-каталікі зь віленскае Беларускае гімназыі ды й старэйшыя людзі. У розны час тут імшу па-беларуску правілі беларускія сьвятары Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі ды іншыя. Менавіта тут бралі шлюб Леў Вітан-Дубейкаўскі зь Юльлянаю Мэнке, Браніслаў Тарашкевіч і Вера Сьнітка, Зоська Верас і Антон Войцік, ды багата іншых дзеячоў беларушчыны.
Да 1939 году гэта была адзіная каталіцкая сьвятыня ў Вільні, дзе ладзіліся й літоўскія ймшы (ад 1901 году). Гэткім чынам касьцёл Сьвятога Мікалая быў у адначасьсе асяродкам і беларускае й літоўскае культуры. Трагічна склаўся лёс сьятароў, што служылі тутака. Літоўскі пробашч, вядомы айцец Крыступас Чыбірас загінуў у 1942 годзе падчас савецкае бамбардыроўкі Вільні, беларускі ксёндз айцец Вінцэнт Гадлеўскі, быў расстраляны немцамі, а беларукага ксяндза айца Адама Станкевіча зьвезьлі ў Сыбір ужо пасьля вайны. Па вайне ж касьцёл Сьвятога Мікалая стаў апірышчам літоўскасьці.
Але 25 траўня 1989 году ў касьцёле Сьвятога Мікалая йзноў гучала беларускае слова. З нагоды правядзеньня ў Вільні ўстаноўчага зьезду Беларукага Народнага Фронту, урачыстае набажэнства па-беларуску адслужыў ксёндз айцец Вацлавас Алюліс.
Трэба адзначыць, што гэты помнік мае вялікае падабенства да касьцёлу Сьвятой Тройцы ў вёсцы Ішкалдзь, што пад Баранавічамі.
Сяргей Харэўскі
2 сьнежня 2001
Беларускі інфармацыйны цэнтар
www.vilnia.com