Kościół św. Michała Archanioła | Łomża

Katedra pod wezwaniem Św. Michała Archanioła

Katedra w Łomży jest wzniesiona w latach 1504-1525 z fundacji księżnej mazowieckiej Anny i jej synów Janusza III i Stanisława, jako kościół św. Michała Archanioła i św. Jana Chrzciciela. Budowniczym świątyni i prawdopodobnie jego pierwszym proboszczem był ksiądz Jan Wojsławski. Konsekracja kościoła przez biskupa płockiego Andrzeja Krzyckiego odbyła się po 1531 roku.



W wyniku zniszczeń w czasie potopu szwedzkiego w latach 1691-1693 odbył się remont, w wyniku którego wystrój kościoła zmienił się z gotyckiego na barokowy - wg projektu Józefa Szymona Bellottiego. Ponowna konsekracja świątyni odbyła się w 1783, lecz w 1819 roku została czasowo zamknięta z uwagi na zły stan techniczny. W czasie remontów w XIX pokryto wnętrze kościoła polichromią, a od 1921 znajduje się w rejestrze zabytków.

Kosciół  podniesiony do rangi katedry, w wyniku utworzenia diecezji łomżyńskiej, 28 października 1925 roku.
W czasie II wojny światowej uległ częściowemu zniszczeniu i tylko dzięki zabiegom biskupa Stanisława Kostki Łukomskiego nie został zburzony. Po wojnie w czasie remontów dokonano regotyzacji świątyni i jest przykładem tak zwanego gotyku mazowieckiego.



W nawie głównej są sklepienia gwiaździste i sieciowe, natomiast w nawach bocznych - kryształowe, spotykane na Mazowszu dość rzadko. Wewnątrz wiele cennych dzieł sztuki, gotyckich i późniejszych. Na pierwszym filarze po prawej stronie jest późnogotycki nagrobek zmarłego w 1549 ks. Jana Wojsławskiego. Z wielu innych nagrobków, zwraca uwagę umieszczony na południowej ścianie prawej nawy podwójny, renesansowy pomnik Elżbiety i Andrzeja Modliszewskich z 1589 roku wykonany w warsztacie Santi Gucciego. W kaplicy południowej znajduje się w późnorenesansowym ołtarzu cudowny obraz Matki Boskiej Łomżyńskiej z XVI wieku, koronowany 4 czerwca 1991 przez Jana Pawła II. W prawej nawie umieszczony jest duży obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy namalowany w 1900 roku przez Wojciecha Gersona.



W zewnętrznym murze wieży katedry wmurowany jest kamień przypominający maskę, być może przedmiot kultu pogańskiego. Tego typu maski znajdują się jeszcze w murach kościoła w Pralnicy koło Lubawy na Mazurach i kolegiaty w Pułtusku.

Podczas prac remontowych, które odbyły się w prezbiterium katedry w II połowie 2005 roku, natrafiono pod posadzką na kryptę. Po rozpoczęciu prac wykopaliskowych prowadzonych przez profesora Macieja Czarneckiego odnaleziono w sumie dziesięć krypt, z co najmniej dwoma pochówkami duchownych (w tym budowniczego katedry z XVI wieku). Było tu także wiele innych pochówków – także poza kryptami (przysypane tylko ziemią). Do połowy grudnia 2005 roku odkopano około 70 pochowanych pod prezbiterium ciał.



Ciekawostki

Wiele z pochowanych w krypcie pod prezbiterium osób nie miało na sobie ubrań – specjaliści wiążą się to z tradycją franciszkańską, która zalecała zmarłych chować nago.



Od listopada do końca 2005 roku w Muzeum Północnego Mazowsza w Łomży wystawione były znalezione przedmioty i zdjęcia łomżyńskiego fotografika i "dokumentatora" muzeum, Bolesława Deptuły, przedstawiające prace wykopaliskowe.
W zewnętrzne ściany świątyni wmurowane są kule armatnie - pochodzące z okresu wojen szwedzkich.