Магіла Тамаша Ваўжэцкага | Відзы

Больш фотаздымкаў (5) >>

Тамаш Ваўжэцкі (1753, Браслаўскі павет — 5.8.1816), грамадска-палітычны i вайсковы дзеяч ВКЛ. Харужы браслаўскі. З маладых гадоў практыкуючы ў земскіх судах, набыў вядомасць як выдатны знаўца права i практык-юрыст. З 1782 падстароста ковенскі, з 1784 падкаморы ковенскі. Пасол ад Браслаўскага павета на Чатырохгадовым сойме 1788—92, далучыўся да дэмакратычнай плыні, быў прыхільнікам канстытуцыі 3 мая 1791. Тамаш Ваўжэцкі разам з Юльянам Нямцэвічам выступаў на сойме за паляпшэнне становішча сялянства. У сваім маёнтку ліквідаваў паншчыну i даў сялянам волю. Адстойваў пашырэнне правоў мяшчанства. Разам з пінскім паслом Бутрымовічам распрацаваў ухваленую соймам (1789) рэформу мясцовага адміністрацыйнага кіравання ў ВКЛ i Кароне шляхам утварэння ваяводскіх i павятовых цывільна-вайсковых парадкавых камісій (пазней выкарыстаны Тадэвушам Касцюшкам як мясцовыя органы па кіраўніцтве паўстаннем 1794).

Не жадаючы ўмешвацца ў барацьбу магнацкіх партый y ВКЛ, Тамаш Ваўжэцкі адмовіўся ад пратэкцыі караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага ў набыцці ўплывовай пасады падскарбія літоўскага. З 1790 харужы літоўскі. У снежні 1790 выбраны ў склад дэпутацыі сейма па выпрацоўцы законапраекта аб правах «дысідэнтаў» (праваслаўных i пратэстантаў) y Рэчы Паспалітай.

У час вайны Расеі з Рэччу Паспалітай 1792 Тамаш Ваўжэцкі быў радцам камандуючага арміяй ВКЛ генерала-лейтэнанта Ю. Юдыцкага. Удзельнічаў y бітве пад Мірам (11.6.1792). Пасля адступлення войска ВКЛ пад Гродна прапаноўваў новаму камандуючаму М. Забелу накіраваць y тыл ворага дыверсійныя партызанскія атрады, але не быў падтрыманы.

Актыўны ўдзельнік паўстання 1794 на Беларусі i ў Літве. 24.4.1794 пасля перамогі паўстання ў Вільні Тамаш Ваўжэцкі ўвайшоў y склад Найвышэйшай Літоўскай рады — рэвалюцыйнага ўрада Літвы. Прымаў удзел y арганізацыі віленскай муніцыпальнай гвардыі. З сярэдзіны мая 1794 адзін з кіраўнікоў паўстання на Жмудзі i ў Курляндыі. У канцы мая Касцюшка прызначыў яго сябрам Найвышэйшай Нацыянальнай рады ў Варшаве — галоўнага органа па кіраўніцтве паўстаннем y Рэчы Паспалітай. 20 чэрвеня атрымаў ад Касцюшкі патэнт на званне генерал-лейтэнанта. У канцы верасня пад націскам пераўзыходзячых сіл расейскага войска вывеў рэшткі сваіх атрадаў са Жмудзі пад Гродна. Пасля паланення Касцюшкі выбраны «вышэйшым начальнікам» — кіраўніком паўстання на ўсёй тэрыторыі Рэчы Паспалітай. Пасля капітуляцыі Варшавы (6 лістапада) Тамаш Ваўжэцкі трапіў y палон, быў зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці, дзе напісаў успамін пра паўстанне.

У снежні 1796 па амністыі расейскага імператара Паўла I вызвалены, вярнуўся на радзіму. З 1808 старшыня судова-адукацыйнай камісіі Віленскага універсітэта, адначасова ўзначальваў дабрачыннае таварыства ў Вільні. У канцы 1811 прымаў удзел y антынапалеонаўскім з'ездзе шляхты ў Вільні. У 1812 узначаліў Літоўскі грамадзянскі камітэт па забеспячэнні харчаваннем расейскага войска. У час грамадзянскай вайны 1812 Тамаш Ваўжэцкі знаходзіўся ў Санкт-Пецярбургу. Пасля вайны быў міністрам юстыцыі i пажыццёвым ваяводам y Каралеўстве Польскім. Памёр y Варшаве, пахаваны ў мястэчку Відзы.

Літ.: Szyndler B. Tomasz Wawrzecki: Ostatni naczelnik powstania kosciuszkowskiego. Warszawa, 1976;
Пракопчык Л. Генерал касінераў // Пракопчык Л. «Дрэмле памятка дзён...» Мн., 1991.

Крыніца:
У.П. Емяльянчык
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 2
Мінск, Беларуская энцыклапедыя, 1995