Выбраныя здымкі
Фрагмент копіі прывілею, выкананай у 1581-1584 гадах у часы пісарства знакамітага дзяржаўнага дзеяча ВКЛ Лявона Сапегі Фота © Міхась Баўтовіч |
Прывілей месту Полацкаму
на майдборскае права ды іншыя вольнасьці.
[4 кастрычніка 1498 году]
У імя Божае. Амін.
Таму дзеля вечнае памяці аб гэтай справе мы, Аляксандар, Божай міласьцю Вялікі Князь літоўскі, рускі, жамойцкі і іншых, пан і ўладальнік, абвяшчаем гэтым нашым лістом кожнаму, каму будзе патрэба яго ведаць, цяперашнім і пасьля будучым, што маючы на мэце памнажэньне агульнага дабра і жадаючы стан места нашага Полацкага палепшыць, каб людзі нашыя, што там жывуць, праз добрае і справядлівае кіраваньне былі размножаныя, гэтае места нашае з права літоўскага і рускага і якое там яшчэ будзе трымана, на права нямецкае майдборскае зьмяняем на вечныя часы. Паводле таго самага права майдборскага агульнага ўсе законы і звычаі, раней існаваўшыя, якія тое самае права майдборскае прыціскаюць або перакручваюць адмяняем.
Дык вось паводле таго самага права майдборскага ў вышэй згаданым месьце войтаўства зноўку закладаем і праз гэты ліст войтаўства полацкае надаем, запісваючы цяперашнему войту і ўсім, якія на месцы ягоным пасьля будуць, трэці грош ад усіх судовых справаў і прыбыткаў, усіх судовых штрафаў і іншых рэчаў, якія калі-небудзь будуць, як продкамі нашымі тое самае ў Вільні і ў іншых гарадах, што тое права захоўваюць, усталявана. Гэтаксама дадаем гэтаму войтаўству палову мясных крамаў і выплаты іх, а другую палову – на ратушу, і загадваем, каб ад гэтага часу ніхто ў Полацку, як баярын, гэтак і мяшчанін, крамаў мясных дзеля свайго прыбытку ня меў. Гэтаксама аддаем пад уладу войта ўсіх вытворцаў гарэлкі, а таксама прадаўцоў яе.
Жадаем гэтаксама, каб усе, хто ў напачатку згаданым месьце на якім-колечы месцы жывуць, з гэтага права майдборскага карысталі і яму ва ўсіх справах былі паслухмянымі. Як тыя людзі, што жывуць за Дзьвіной, гэтак і тыя, што з другога боку ракі Дзьвіны і на востраве месьцяцца. Гэтаксама ўсе людзі ўладыкі і ігуменьні, а таксама манаскія і папоўскія, і баярскія, і мяшчанскія, і ўсіх іншых, якія тамсама жывуць і вакол места ў мяшчанскіх сёлах, а таксама пасельскія і слугі путныя, якія заўсёды на выправу вайсковую разам зь мяшчанамі звыкліся хадзіць і ўсе падаткі нашыя разам зь імі нам аддаваць. Тыя ўсе пералічаныя вышэй людзі мусяць таму праву майдборскаму ва ўсіх справах быць паслухмянымі, і ўсіх тых людзей выймаем з права замкавага і баярскага, перад якімі ў судзе ня будуць абавязаныя стаяць. А калі каму нешта павінныя тады ім справядлівасьць мусіць быць учыненая войтам іх і бурмістрамі. У выпадку неспакою або нейкай іншай земскае патрэбы, а асабліва з прыказаньня нашага, будуць абавязаныя на загад намесьніка, які на той час у замку нашым будзе, быць паслухмянымі дзеля абароны, гэтак доўга, пакуль будзе патрэба. Гэтаксама вызваляем іх ад падводаў, якіх раней звычайна давалі. Пасьля ўжо абавязаныя будуць даваць падводы на патрэбу нашу земскую, калі ўбачаць падводны ліст сыгнэтам нашым запячатаны. Гэтаксама вызваляем іх ад варты, якую толькі дзеля нашае патрэбы мусяць даваць.
Дазваляем гэтаксама гэтаму згаданаму напачатку месту дзеля іхнае карысьці тройчы на год кірмашы ладзіць паводле звычаю іншых местаў: першы кірмаш – на дзень Сьятога Якуба, другі – на Вадохрышча, трэці – пасьля Велікоднага тыдню. Кожны кірмаш мае стаяць два тыдні. Апрача тых кірмашоў ніводны рыжскі купец, або нейкі іншы чужы, ня будзе мець права прадаваць і купляць больш за тую меру, што ніжэй напісана. Да таго ж тыя чужыя купцы апрача кірмашоў маюць права купляць за адзін раз воску па палове беркаўца [1]; собаля, куніцу і шашка – па сорак; ваверку, гарнастая, ласіцу і норыцу – па стопяцьдзесят; попел і смалу – лашт [2]. І гэта ня маюць права купляць ані ў лесе, ані ў барах, ані ў вёсках, але толькі ў месьце. Тыя самыя чужыя купцы апрача кірмашу маюць права прадаваць ня болей як: сукна – пастаў [3]; солі – лашт; перцу, імбіру, міндалю і іншых простых зельляў – камень [4]; шафрану, мушкатаў, квету мушкатовага, галгану, цытвару і іншых даражэйшых зельляў – фунт [5]; сякеры, нажы і іншыя падобныя рэчы – тахор, або тузін; жалеза, волава, медзь, цыну, мосяж і іншых падобных рэчаў – цэнтнэр; фігаў, разынкаў – кош; віна якога-колечы і піва нямецкага ды іншага пітва чужога – цэлую бочку [6]. Толькі тыя купцы чужыя ня будуць мець права менш ані прадаваць, ані купляць, толькі столькі колькі вышэй напісана. А калі хто з уласнае сьмеласьці іншае зробіць, тады тую куплю да нашае мытні на нас войт забярэ. Гэтаксама тыя купцы рыжскія ня маюць права езьдзіць да Віцебску і Смаленску пад пагрозай страты ўсяго, а калі б чужыя купцы мелі б даўжніка ў Віцебску або ў Смаленску, тады могуць туды ехаць і даўгі свае спагнаць, апрача куплі.
Таксама дазваляем мець у гэтым нашым месьце важніцу, прыбытак зь якой да нашага скарбу пойдзе, і будуць таксама мець капніцу, і ўвесь воск, тамака стоплены, пячаткаю іхнаю маюць права пазначыць і прыбыткі з таго дзеля агульнага дабра скарыстоўваць.
Даручаем таксама войту і бурмістрам, што на той час будуць, пусткі ўсе ўмесьце і вакол места засяліць і людзей размножыць. Таксама баяры, якія маюць дамы, што ў мяшчанаў да гэтага часу няпраўна набылі. Тады абавязаныя тыя дамы мяшчанам вярнуць, забраўшы свае грошы.
Гэтаксама маюць усе мяшчаны права дзеля будаваньня і на кухню браць паўсюдна дровы як вялікія гэтак і малыя ў лясах і барах за тры мілі вакол места, і гэтага ім забараніць ніхто ня можа, акрамя борцяў, якіх браць ня могуць. Таксама, дзе раней пасьвілі сваю скаціну, гэтак і цяпер з сваёй волі бяз усялякага ўціску тамсама будуць пасьвіць. І таксама ля ракі Ўшачы паводле паводле свайго жаданьня дазваляем ім скаціну сваю пасьвіць, што і перад тым яны мелі.
Таксама ніводны баярын свайго чалавека, падданага сабе, у месьце трымаць ня можа, але ўсе нашы маюць права тут быць і гэтаму пісанаму вышэй праву абавязаныя быць паслухмянымі. Тое ж самае разумеем аб намесьніку і аб уладыку, і аб усіх панах рускіх, і аб манахах.
Вызваляюцца таксама ўсе полацкія мяшчаны ад мыта ва ўсім Вялікім княстве Літоўскім, як віленцы і трачаны, што вызваленыя з асаблівага дазволу нашых папярэднікаў.
Дзеля ўжытку гарадзкога абавязаныя таксама збудаваць грамадзкую лазьню, дзе месца падбяруць зручнае, паставіць таксама ратушу на годным месцы, ля якога неабходна мець крамніцу і яткі, то бок крамкі хлебныя, і пакой пастрыгальны. І там жа на ратушы мусяць быць бочка мерная і медніца з знакам гарадзкім, усе прыбыткі зь якіх войт з бурмістрамі абавязаныя захоўваць дзеля гарадзкой патрэбы.
У памянёным вышэй месьце заўсёды мусяць быць дваццаць радцаў, якіх будзе абіраць войт, палову закону рымскага, а палову – грэцкага. Тыя радцы разам з войтам павінны абіраць між сябе кожны год двух бурмістраў, аднаго закону рымскага, а другога – грэцкага, якія супольна з войтам грамадой кіраваць будуць. Кожную апэляцыю бурмістры і радцы абавязаныя дапусьціць да войта, а ад войта апэляцыя можа быць толькі да нас. Гэтаксама войт справядлівы прысуд можа ўчыніць без бурмістраў і радцаў, але бурмістры і радцы без войта, або лентвойта ніводнага прысуду ўчыніць ня могуць.
Загадваем гэтаксама на вечныя часы, каб вышэй памянёнае места штогод 400 копаў грошай да скарбу нашага на дзень Сьвятога Міхаіла здавала без усякіх адгаворак.
Выдаляем таксама і навечна вызваляем гэтым нашым лістом усіх людзей гэтага места ад судоў і ўлады усіх ваяводаў і паноў, і старастаў, судзяў і падсудкаў, і іншых намесьнікаў і ўрадоўцаў нашага княства так, што калі ў нейкай справе да іх будуць пакліканыя, ня будуць абавязаныя адказваць.
А калі войт або бурмістры будуць паводзіць сябе несправядліва, тады пакліканыя да нас маюць за тое адказаць, якіх гэтым самым правам судзіць будзем. А вышэйшым за ўсе правы сваё права пакідаем.
І дзеля пацьверджаньня ўсіх гэтых рэчаў і большай моцы нашая пячатка да гэтага ліста прывешаная.
Зроблена і выдадзена ў Троках у чацьвёрты дзень Сьвятога Францішка ў лета ўцелаўленьня Хрыстовага тысяча чатыраста дзевяноста восьмага.
І былі пры гэтым вялебныя, вяльможныя, высакародныя і шляхетныя:
князь Войцэх – біскуп віленскі,
Ян Забярэза – ваявода і пан троцкі і маршалак найвышэйшы Вялікага княства,
Рыгор Осьцікавіч – наш дворны маршалак і мерацкі намесьнік,
Ян Пятровіч – наш маршалак.
пераклад на сучасную мову Міхася Баўтовіча
Тлумачэньні:
[1] Беркавец – мера вагі роўная пяці камяням (75 кг)
[2] Лашт – мера вагі роўная 120 пудам
Пуд – мера вагі роўная 40-50 фунтам
[3] Пастаў – мера даўжыні роўная 50-ці лакцям (32,48 м)
[4] Камень – мера вагі роўная 36 фунтам
[5] Фунт – мера вагі роўная 360 – 450 г
[6] Бочка – аб'ёмная мера роўная 144-м гарнцам (406,6 літра)