Манастыр Святых Барыса й Глеба | Полацк

Барысаглебскі манастыр у Полацку

Закладаючы на пач. 1990-х гг. новы грэка-каталіцкі асяродак у Полацку ініцыятары мелі на ўвазе два завадовых моманты:
1 – існаваньне недалёка ў Бельчыцы цягам некалькіх стагодзьдзяў Барысаглебскага манастыру;
2 – духоўная дзейнасьць Сьвятой Параскевы Полацкай, ігумені Спаскага манастыру, якая спачыла ў Рыме.
Таму напачатку трэба трохі пра іх распавесьці.

Перадгісторыя
Бельчыца ўпершыню згадваецца ў Іпацеўскім летапісу каля 1159 году, калі палачаны захацелі пазбавіцца тагачаснага князя Расьціслава Глебавіча “... и начаша Ростислава звати (Палачаны) льстью оу братьщину къ святеи Богородици къ Стареи на Петровъ день да ту имуть и он же еха к ним изволочивъся въ броне подъ портъı и не смеша на нь дьрьзнути начаша и вабити к собе рекуче княже поеди к намъ суть нъı с тобою речи поеди же к намъ в городъ на оутрии же день бяшеть бо князь в то веремя на Белцици.” Знаходжаньне князя ў Бельчыцы дало падставы некаторым гісторыкам казаць пра наяўнасьць тут княскага двара, аднак іншыя дасьледнікі аспрэчвалі гэтую гіпотэзу. Хаця ўсё ж такі Бельчыца неяк павязана з полацкай краёвай адміністрацыяй, бо нават у значна пазьнейшы час, а менавіта 17 лістапада 1465 году вялікакняскі намесьнік Алехна Судзімонтавіч месцам аднаго са сваіх лістоў да Рыскага магістрату пазначыў Бельчыцу. Паводле меркаваньня гісторыкаў ужо напачатку ХІІІ ст. у Бельчыцы пачалі ўзносіцца храмы. Першы ... , другі ... , трэці ... Архэолягамі зафіксаваныя месцы знаходжаньня чатырох цэркваў. Назвы двух, што “дажылі” да ХХ ст. захаваліся: Сьв. Параскевы ды Сьв. Барыса й Глеба.



Час паўстаньня Барысаглебскага манастыра ў Бельчыцы невядомы, аднак пэўна не пазьней за ХIV ст. Як сьведчыць Полацкая рэвізія 1552 году закладзены ён з фундацыі полацкіх зямянаў Корсакаў. Павязаны манастыр і з асобаю Сьвятога Язафата (Кунцэвіча), які ў 1619 годзе здолеў праз суд вярнуць царкве гэтую былую маёмасьць, няпраўна прысабечаную нашчадкамі былых фундатараў. Між першым і другім падзеламі Рэчы Паспалітай (1772-1793) архімандрыт Барысаглебскага манастыру (ён жа сакратар і аканом базыльянскай правінцыі Сьвятой Тройцы) Цэзар Чудоўскі здолеў сабраць сродкі і адрамантаваць старыя храмы.



Пасьля скасаваньня Вуніі ў 1839 годзе мужчынскі манастыр быў зачынены, маёмасьць канфіскаваная дзяржавай. Пазьней будынкі прыпісалі да жаночага Спаскага манастыру. У часе савецка-польскае вайны (верасень 1919 – травень 1920 гг.) мяжа пралягала па Дзьвіне. У выніку абстрэлаў, рэгулярна чынімых бальшавіцкай артылерыяй, былі разбураныя абедзьве царквы. У 1930-х гадах храмы разабраныя вязьнямі турмы НКВД на цэглу для пабудовы жыльля тым жа вартавым рэвалюцыі з НКВД.



Цяпер зьвернемся да асобы Сьвятой Параскевы. За час існаваньня Спаскага манастыра ў Полацку гісторыя захавала імёны дзьвюх ягоных ігуменяў-заснавальніцаў: Эўфрасіньні і Эўдакіі. Аднак “Летапісец Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага”, апавядаючы генеалёгію князёў, паведамляе яшчэ пра адну: “И тот князь Борис c тою жоною мел двое детеи, сына Глеба a дочку Парасковию. И сам умре, а по собе на Полоцку зоставит сына своего Глеба. A дочка Парасковия обецала девитство свое заховати в целости до живота своего и пострыглася в черници y святого Спаса в монастыри над Полотою, и мешкала там сем лет, богу служечи и книги пишучи на церков. A потом забралася до Рима, и в Риме служила богу пилне, и мешькала колко годов, и окрестилася, которую называють святаа Пракседыс, a по-рускии Парасковия, которои же в Риме и костел збудовали на имя ее святое, там же ее положили. A брат ее, князь Глеб полоцкии, в молодых летех своих, княживши немного лет в Полоцку, и умре, и положен бысть y святое Софии в Полоцьку со отцом своим во одном гробе. A полочане потом почали за ся вечом справоватися, как y Великом Новегороде и Пъскове, a пана над собою не мели.” Іншыя летапісы дадаюць, што была яна старэйшай манастыру і, распусьціўшы манашак, пакінула яго недзе каля 1230 году з-за пагрозы ад манголаў. Днём памяці Сьвятой лічыцца 28 кастрычніка.



Падрабязна дасьледваў лёс Сьвятых Эўфрасіньні і Параскевы базыльянін Ігнат Сьцябельскі, які знаходзячыся ў Полацкім Сафійскім манастыры, напісаў кнігу “Dwa wielkie Światła na horyzoncie Połockim z cieniów zakonnych powstaiące, czyli Żywoty ŚŚ. Panien y Matek Ewfrozyny y Parascewii Zakonnic y Hegumeniy pod ustawą Ś. O. Bazylego W. w Monastyrze Ś. Spasa za Połockiem żyiących ...” (Два вялікіх сьвятла на даляглядзе полацкім, што паўстаюць з манаскіх ценяў, або жыцьці Сьв. Дзеваў і Маці Эўфрасіньні і Параскевы, манашак і ігуменяў закону Сьв. Айца Базыля Вялікага, жыўшых у манастыры Сьв. Спаса за Полацкам ...).  Выйшла яна з друку ў Вільні ў  1781 годзе. Той самы Сьцябельскі падрабязна паведаміў пра рэліквію – маленькі крыжык, які традыцыя прыпісвала Сьв. Параскеве, і які манашкам давалі цалаваць у часе апошняга прычасьця. Гэты крыж павандраваў у часе эвакуацыі 1914 году з манашкамі ў Расею і там застаўся. Цяпер захоўваецца ў музэі Растова Суздальскага.

Барысаглебскі манастыр айцоў студытаў
і царква Параскевы Полацкай

Менавіта з вышэйпададзенага ўлетку 1995 году ў раёне Кароўнікі, што ў двух кілямэтрах на ўсход ад Бельчыцы, новы паўсталы духоўны асяродак атрымаў назву “манастыр Барыса і Глеба”, а закладзеная царква - імя Сьвятой Параскевы Полацкай.  Ініцыятарам закладаньня быў айцец Бэнэдыкт, які сёньня зьяўляецца ігуменам (кіраўніком) закону манахаў-студытаў (пасьлядоўнікаў Сьв. Тодара Студыта). Царква адпачатку будавалася ў традыцыях беларускага драўлянага дойлідзтва намаганьнямі вернікаў парафіі Сьвятога Язафата. Будавалася нясьпешна і збольшага была скончаная да восені 1998 году.



Штогод царква становіцца месцам урачыстасьцяў, прысьвечаных Сьвятому Язафату, і мэтаю традыцыйнае пілігрымкі Віцебск – Полацак, што ладзіцца на ўшанаваньне манахаў-базыльянаў, закатаваных 11 ліпеня 1705 году ў Сафійскім саборы.



У розныя часы пробашчамі полацкай парафіі Сьвятога Язафата былі сьвятары:
Бэнэдыкт (Валеры Алексяйчук) (3 красавіка 1994 – 3 сьнежня 1996 гг.)
Пахом (Павал Кавалёў) (3 сьнежня 1996 – 2000 гг.)
Клемент (Мікітчак) (28 студзеня 2000 – 10 лютага 2003 гг.)
Лявоньці (Аляксандар Тумоўскі) (26.06.2003 – 10 жніўня 2008 гг.)
Аляксандар (Шаўцоў) ( з 10 жніўня 2008 г.)

Міхась Баўтовіч