Zespół dworsko-parkowy Czapskich | Stańków

Więcej zdjęć (49) >>

Stańków: pozostałości zespołu pałacowego w dawnym majątku Czapskich

Majątek w Stańkowie należał od XVI wieku do Radziwiłłów i Stańków; od 1760 roku do rodziny Hutten-Czapskich. W ręku rodziny Hutten-Czapskich miejscowe dobra pozostawały od drugiej połowy XVIII wieku do 1920 roku. Nie zachował się pałac stanowiący centrum kompozycji przestrzennej rezydencji, zbudowany w latach 1861-62 przez hrabiego Emeryka Czapskiego, znanego kolekcjonera, numizmatyka i bibliofila, założyciela muzeum swego imienia w Krakowie.

Urodzony w Stańkowie Emeryk Hutten-Czapski (1828-1896) ukończył studia na uniwersytecie moskiewskim i pełnił wysokie funkcje w administracji carskiej: szambelana dworu, tajnego radcy, gubernatora Nowogrodu Wielkiego (1863-1864), wicegubernatora Petersburga (1865), i inne. W roku 1879 opuścił służbę carską i przeniósł się do Stańkowa. Zajął się swoją pasją, kolekcjonerstwem. Pasjonował się głównie numizmatyką; lecz także zbieraniem starodruków, obrazów, rycin, map, szkła i porcelany, sreber, militariów, tkanin.

W połowie XVIII wieku Emeryk Hutten-Czapski w miejscu starego, parterowego dworu z przełomu XVII i XVIII wieku wzniósł nowy pałac, uważany za jeden z piękniejszych na Białorusi. Umieścił tu swoją ogromną i bezcenną kolekcję: liczącą 20 000 woluminów bibliotekę, galerię obrazów i zbiór numizmatyczny. Kolekcja była powszechnie uważana za skarb narodowy. Część zbiorów była przechowywana w tak zwanym skarbczyku na terenie rezydencji.

Na przełomie lat 1894-95 Emeryk Hutten-Czapski przeniósł najcenniejsze zbiory kolekcji do Krakowa. W roku 1903 żona, Elżbieta z Meiendorff`ów i synowie Karol i Jerzy przekazali kolekcję wraz z budynkiem mieszczącym zbiory jako dar dla miasta Krakowa pod nazwą „Muzeum imienia hrabiego Emeryka Czapskiego”. Obecnie wchodzi w skład Muzeum Narodowego w Krakowie.

Po roku 1920 w pałacu mieściła się szkoła. Został on zniszczony podczas II wojny światowej, a na jego miejscu wzniesiono nowy budynek szkoły, która obecnie jest użytkownikiem całego zespołu.

Przy wjeździe na teren rezydencji znajduje się neogotycka ostrołukowa brama wjazdowa z kordegardą, zwieńczona schodkowym szczytem, zbudowana w końcu XIX wieku.

Najstarszym elementem zespołu pałacowego jest tak zwany skarbczyk, w którym mieściła się część biblioteki Czapskich. Jest to budowla być może jeszcze XVIII wieczna (lub nawet starsza), która w drugiej połowie XIX wieku otrzymała wystrój neogotycki. Dwukondygnacyjny skarbczyk został wzniesiony na planie czworoboku z czterema cylindrycznymi narożnymi basztami zwieńczonymi krenelażem i niewielkimi wieżyczkami o śpiczastych dachach.

Oficyna, pełniąca rolę kuchni, łącząca się niegdyś z pałacem za pomocą przejścia podziemnego, została zbudowana w latach 80 XIX wieku. Jest to budynek parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, z narożnikami i podmurówką ozdobionymi boniowaniem.

Neogotycki dom mieszkalny dla pracowników folwarcznych został zbudowany około 1900 roku na planie litery „L”. Składa się z krótkiego dwukondygnacyjnego korpusu, którego szczyty zwieńczone są schodkowymi szczytami oraz wydłużonego korpusu parterowego.

Zachowało się także kilka budynków gospodarczych. Zespół otacza park krajobrazowy założony w drugiej połowie XIX wieku o powierzchni 15 ha, z trzech stron otoczony murem. W południowej części parku znajduje się duży staw z dwiema wyspami, na jednej z nich zachowała się okrągła altanka z dachem (niegdyś słomianym) wspartym na ośmiu kolumnach. Na skraju parku zachowały się ruiny cerkwi pod wezwaniem Św. Mikołaja z 1858 roku.

A.O.
Na podstawie:
Grzegorz Rąkowski, „Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi”, Burchard Edition, 1997
„Encyklopedia Kresów”, Wyd. Kluszczyński,
„Wikipedia, wolna encyklopedia”
Bogumiła Haczewska, „Wielki numizmatyk i kolekcjoner”
Muzeum Narodowe w Krakowie, muzeum.krakow. pl