Чарнаўчыцы - фота і помнікі

Чарнаўчыцы

Былое мястэчка Чарнаўчыцы, цяпер вёска, цэнтр Чарнаўчыцкага сельсавета, знаходзіцца за 18 км на поўнач ад Брэста, на шашы Брэст—Камянец. Паводле пісьмовых крыніц вядомы з XV ст. як сяло ў Берасцейскім павеце Трокскага, з 1520 г. Падляшскага, з 1566 г. Берасцейскага ваяводства ВКЛ. У 1477 г. пан Няміра Ваўчкевіч прадаў Чарнаўчыцы Івашку Іллінічу. На пачатку XVІ ст. Юры Іллініч сабраў у ваколіцах Берасця вялікія ўладанні, цэнтр якіх знаходзіўся ў Чарнаўчыцах. Юры Іллініч не пакінуў нашчадкаў, але ўсынавіў Мікалая Крыштафа Радзівіла Сіротку, якому запісаў у 1566 г. частку сваіх уладанняў. Чарнаўчыцы зрабіліся рэзідэнцыяй Радзівілаў, цэнтрам Чарнаўчыцкага графства, у якое ўваходзіла каля 400 вёсак. У мястэчку ў 1585-95 гг. па фундацыі Мікалая Радзівіла Сіроткі быў пабудаваны Троіцкі касцёл, унікальны помнік архітэктуры з элементамі готыкі і рэнесансу і рысамі абароннага дойлідства.

Троіцкі касцёл у Чарнаўчыцах (1585-95 гг.)Фота © Alexander | Дата фота здымкі: 2010/02/23

Праз Брэст і Чарнаўчыцы праходзіў вялікі гасцінец з Любліна да Вільні, які ўзгадваецца ў 1609 г. Таксама праз Чарнаўчыцы пралягала дарога Нясвіж—Брэст і дадей на Кодзень і Владаву.  У 1671 г. Радзівілы пабудавалі аднапавярховы палац. Пры двары знаходзіліся сад і звярынец. У 1718 г. Чарнаўчыцы атрымалі герб і майдэбургскае права. Нажаль, якім гербам карысталася места пакуль не вядома. У 1733 г. ўзведзена драўляная праваслаўная царква Параскевы Пятніцы.

Царква Святой Параскевы Пятніцы ў Чарнаўчыцах (1733 г.)Фота © Alexander | Дата фота здымкі: 2010/02/23

У 1777 г. тут дзенічаў вадзяны млын, які меў 11 вадзяных колаў. У XVIII ст. места належала вядомаму натуралісту Марціну Радзівілу (1705-1781). У Чарнаўчыцах ён праводзіў фізічныя і хімічныя доследы, спрабаваў адкрыць філасофскі камень, з дапамогай якога збіраўся ператварыць у золата іншыя металы. Геранім Радзівіл з Слуцка абвясціў родзіча вар'ятам і забраў у апеку яго маёнтак. З 1778 г. ў Чарнаўчыцах жыў паэт, перакладчык, пэдагог Фабіян Саковіч. 

У 1791 г. у Чарнаўчыцкія ўладанні Радзівілаў уваходзіла 9 фальваркаў, якія аб'ядноўвалі 1064 сялянскія двары з 3143 душамі сялян. Асноўная маса сялян была паднявольная і плаціла аброк, але у магнацкіх вотчынах выкарыстоўвалася і наёмная праца. У Чарнаўчыцах добрыя аўчары зараблялі ад 46 да 80 злотых, вінакур атрымліваў 100 злотых у год, чаляднікі — ад 6 да 8 злотых. Радзівілы прыцягвалі ў Чарнаўчыцы вольных рамеснікаў: давалі ім падатковыя льготы, участкі зямлі пад забудову. Гэта датычыла таксама і купцоў, гандляроў. Каб павялічыць свае прыбыткі, яны пабудавалі 24 карчмы і 13 млыноў, якія прыносілі ў год 23 тысячы злотых.

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) у складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, з 1797 г. — у Літоўскай, з 1801 г. — у Гродзенскай губерні. У 1862 г. адкрыта нар. вучылішча. У 1863 г. Чарнаўчыцы — беднае мястэчка, на гандлёвым шляху ад Брэста ў Пружаны. У 1867 г. касцёл Прасвятой Тройцы перададзены пад праваслаўную царкву. У 1876 г. 177 двароў, 1125 жыхароў, мястэчка з вуліцамі Брэсцкай, Камянецкай, Кобрынскай;  Рынкавы пляц, Прадмесьце. Маёнткам Чарнаўчыцы валодаў граф Грабоўскі. У 1886 г. у мястэчку 71 двор, 509 жыхароў, 65 мяшчан, 2 праваслаўныя царквы, яўрэйскі малітоўны дом, сінагога, гандлёвыя лаўкі, шавецкая майстэрня, 2 піцейныя дамы, на працягу года праводзіліся 3 кірмашы. 3 1887 г. у мястэчку Чарнаўчыцы меўся фельчар і прыёмны пакой на 1 ложак. У 1889 г. у народным вучылішчы вучыліся 95 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак. У 1892 г. быў заснаваны хрусталёва-шкляны завод, на якім працавалі 250 рабочых і выраблялі хрустальны посуд. У 1905 г. мястэчка, 1316 жыхароў, працаваў пакой сельскага ўрача, дзейнічала мяшчанская ўправа, размяшчаўся прызыўны ўчастак па воінскай павіннасці і ўчастак судова-міравой акругі.  Дзейнічалі 4 кравецкія, 7 шавецкіх майстэрань і 6 кузняў, на якіх разам было занята 53 чалавекі. У Чарнаўчыцах ўладальнікамі маторных млыноў адзначаюцца Станіслаў Лахоўскі, Хэршко. Да пачатку першай сусветнай вайны 1914—1918 гг. насельніцтва вырасла ў Чарнаўчыцах — да 1625 чалавек (на 48%).

З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. У 1918 г. былы парафіяльны Троіцкі касцёл вернуты католікам. Паводле Рыжскай мірнай дамовы 1921 г. ў складзе Польшчы, у Турнаўскай гміне Брэсцкага павета Палескага ваяводства. На 30.9.1921 г. 101 двор, 749 жыхароў. Дзякуючы падтрымцы польскага ўрада на Берасьцейшчыне былі створаны розныя польскія культурна-асветніцкія і рэлігійныя таварыствы, гурткі ваеннай моладзі. Так у Чарнаўчыцах дзейнічалі Чарнаўчыцкае аддзяленне стралецкага саюза (1933—1935) і аддзяленне «Таварыства яўрэйскіх школ», прэзідэнтам якога быў член Бунда Крашынскі.

З 1939 г. ў складзе БССР. У 1940 г. 200 двароў, 1050 жыхароў. У 1940 г. адкрыта 7-гадовая школа. У 2-ю сусветную вайну  спалена 60 двароў, забіта 370 жыхароў, 10 вяскоўцаў загінулі на фронце, 7 - у партызанах. У верасні 1949 г. арганізаваны калгас «Іскра». Паводле перапісаў 1959 г. - 494, 1970 г. -  659 жыхароў, 1997 г. - 865 гаспадарак, 2372 жыхары, 2005 г. - 55 гаспадарак, 2406 жыхароў. У вёсцы захаваліся помнікі архітэктуры — Троіцкі касцёл і царква Параскевы Пятніцы.

Крыніца:
1. Гарады і вёскі Беларусі, Энцыклапедыя, Том З 
БРЭСЦКАЯ ВОБЛАСЦЬ, кніга І 
Мінск, «БЕЛАРУСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ», 2006
2. Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Брэсцкага раёна
БЕЛТА, 1998
3. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
Tom XV cz.2, 1902