Выбраныя здымкі
Богаяўленскі манастыр у Полацку Фота © Иван Бай | Дата: 19/09/2011
Від з боку апсіды Фота © К. Шастоўскі | Дата: 19/09/2011
Багаяўленскі манастыр, дамавая царква, зараз бібліятэка-музэй Сімяона Полацкага Фота © Друпаў Аляксей | Дата: 19/09/2011
Будынкі Свята-Богаяўленскага мужчынскага манастыра знаходзяцца ў цэнтры горада, на правым беразе Заходняй Дзвіны. Складаецца з мураваных Свята-Богаяўленскага сабора і жылога корпуса. Для пабудовы манастыра 8.5.1582 г. кароль Стафан Баторый даў 2 пляцы і вызваліў яго ад гарадскіх павіннасцей. У 16-18 ст. складаўся з драўлянай царквы і будынка брацкай школы. Падпарадкоўваўся непасрэдна Кіеўскай мітраполіі і канстанцінопальскаму патрыярху. Упамінаецца ў 1633-36 гг., калі князь Леў Самуіл Агінскі і міравы земскі суддзя Севасцьян Мірскі аднавілі прыстанак пасля пажару і пасадзейнічалі заснаванню праваслаўнага брацтва; манастыр як праваслаўны зацверджаны граматай Уладзіслава IV у 1633 г. С.Мірскі ахвяраваў участак зямлі па вуліцы Вялікай для пабудовы тэатра і школы (у 1656-59 гг. у ёй выкладаў беларускі пісьменнік і філосаф Сімяон Полацкі). У 1650-я гады расейскі цар Аляксей Міхайлавіч перадаў манастыру апусцелы Запалоцкі Праабражэнскі манастыр з яго вёскамі і 2 млынамі на р. Палата. У манастырскім архіве захоўваліся старажытныя акты і прывілеі на польскай і рускай мовах, сярод якіх былі граматы цара Аляксея Міхайлавіча 1655-60 гг. У брацтва манастыр быў адабраны ў 1668 г. паводле загаду караля Яна Казіміра. Асноўнай уласнасцю манастыра была в. Ропна (у пачатку 19 ст. 1289 дзесяцін зямлі, 42 падданыя).
У чэрвені 1683 г. ў выніку гарадскога пажару пацярпеў і манастыр, таму манахі былі вымушаны закласці на правабярэжным баку Полацка капліцу і новую царкву. Пасля пажару 1757 г. ў 1761-79 гг. пабудаваны мураваны Свята-Богаяўленскі сабор. Пасля наведвання ў 1780 г. Полацка Кацярынай II было выдзелена 35 221 руб. на ўпарадкаванне манастыра. У 1782 г. архітэктар Дж.Кварэнгі распрацаваў праект расшырэння манастыра. Прадугледжвалася раскрыццё архітэктурнага ансамбля ўздоўж вул. Ніжне-Пакроўскай (сучасная вул. Леніна) - царкву фланкіравалі два 2-павярховыя будынкі, размешчаныя па чырвонай лініі вуліцы: з захаду жылы корпус, з усходу - школа (з 1835 г. мужчынскае духоўнае вучылішча; не збераглося). У выніку архітэктура комплексу набыла барочна-класіцыстычны характар. У 1798 г. манастыр пакінуты за штатам, а ў 1842 г. ўзведзены ў 2-і клас. У пачатку 19 ст. з усходу ад царквы пабудаваны "эканамічны дом" (не захаваўся). У пачатку 20 ст. пры манастыры налічвалася 28 чалавек браціі пад кіраўніцтвам архімандрыта Яўфімія.
Свята-Богаяўленскі сабор - помнік архітэктуры барока. Крыжова-купальны 1-апсідны храм з дзвюма 1-яруснымі вежамі на галоўным (заходнім) фасадзе. Над перакрыжаваннем асноўнага аб'ёму і трансепта - высокі светлавы барабан са сферычным купалам, завершаным гранёным ліхтаром. Такімі ж купалкамі завершаны і фасадныя вежы, паўночная з якіх з'яўлялася званіцай (7 званоў). Сцены, вежы, грані барабана прарэзаны высокімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі і расчлянёны пілястрамі ў прасценках. Галоўны фасад крапаваны магутнымі слаістымі пілястрамі на высокіх цокалях, па восі сіметрыі арачны ўваходны партал і аконны праём хораў над ім. Вось сіметрыіі бакавых фасадаў падкрэслена рызалітам з лучковым уваходным праёмам з глыбокімі адхіламі. Па перыметры будынка праходзіць карніз простай прафіліроўкі. Барочныя франтонныя завяршэнні фасадаў былі зняты ці паменшаны ў 1839 г.
Інтэр'ер 2-светлавы, у цэнтры 4 масіўныя слупы квадратнага сячэння, перакінутыя цераз іх аркі і ветразі нясуць сферычны купал з ліхтаром. Цыліндрычны барабан пад купалам вырашаны як ратонда. Перакрыцці - цыліндрычныя скляпенні на распалубках. Над нартэксам на трайной аркадзе размешчаны хоры з каванай агароджай. На левым перадалтарным слупе фестонная ракайльная арка - выхад на колішні амбон. Фрагментарна захаваўся фрэскавы жывапіс на ўнутранай паверхні барабана, у яго прасценках - тэмперная размалёўка (3-метровыя фігуры 3 свяціцеляў; 2-я палова 18 ст., часткова адноўлена ў 19 ст.).
Тут знаходзіўся славуты абраз "Маці Божая Іверская" ў сярэбраным пазалочаным абкладзе і сярэбранай пазалочанай раме (лічыўся цудатворным), які пасля пажару быў перанссены ў Сафійскі сабор. На абразе было 18 каштоўных камянёў і сярэбраныя вызалачаныя вянцы, адзін з якіх старажытны. Існуе 2-ярусны іканастас сучаснай работы на 6 абразоў. Пасля рэстаўрацыі ў 1981 г. ў саборы размяшчалася карцінная галерэя. У 1991 г. сабор перададзены вернікам.
Жылы корпус - помнік архітэктуры барока і класіцызму. Пабудаваны на месцы драўлянай брацкай школы. Г-падобны ў плане мураваны будынак, у якім знаходзіліся келлі манахаў і пакоі ігумена (ва ўсходнім крыле), 2 "цёплыя" царквы - Свята-Ефрасіннеўская і Свята-Кацярынінская (у вуглавой частцы). У кампазіцыі галоўнага фасада будынка выкарыстаны характэрны для класіцызму прынцып - 1-ы паверх трактаваўся як аснова больш рэпрэзентатыўнага 2-га паверха, быў дэкарыраваны рустам і расчлянёны невялікімі лучковымі аконнымі праёмамі ў простых ліштвах з замкавым каменем. На гладкай паверхні сцен 2-га паверха - шырокі паясок, рытм прамавугольных аконных праёмаў у ліштвах. Будынак апяразаны развітым прафіляваным карнізам. Вуглавая частка вылучана 4 іанічнымі паўкалонамі і завершана франтонам з невялікай вежачкай (у 1830-я гады ўзведзены купал на цыліндрычным барабане, зараз адноўлены). У 1784-91 гг. і 1812-19 гг. у корпусе размяшчалася народнае вучылішча, у 1792-1812 гг. - багадзельня. У 1970-я гг. рэстаўрыраваны, выкарыстоўваўся як жылы дом. Цяпер прыстасаваны пад музей-бібліятэку Сімяона Полацкага і музей беларускага кнігадрукавання. У 1959 г. на будынку ўстаноўлена мемарыяльная дошка Сімяону Полацкаму.
У чэрвені 1683 г. ў выніку гарадскога пажару пацярпеў і манастыр, таму манахі былі вымушаны закласці на правабярэжным баку Полацка капліцу і новую царкву. Пасля пажару 1757 г. ў 1761-79 гг. пабудаваны мураваны Свята-Богаяўленскі сабор. Пасля наведвання ў 1780 г. Полацка Кацярынай II было выдзелена 35 221 руб. на ўпарадкаванне манастыра. У 1782 г. архітэктар Дж.Кварэнгі распрацаваў праект расшырэння манастыра. Прадугледжвалася раскрыццё архітэктурнага ансамбля ўздоўж вул. Ніжне-Пакроўскай (сучасная вул. Леніна) - царкву фланкіравалі два 2-павярховыя будынкі, размешчаныя па чырвонай лініі вуліцы: з захаду жылы корпус, з усходу - школа (з 1835 г. мужчынскае духоўнае вучылішча; не збераглося). У выніку архітэктура комплексу набыла барочна-класіцыстычны характар. У 1798 г. манастыр пакінуты за штатам, а ў 1842 г. ўзведзены ў 2-і клас. У пачатку 19 ст. з усходу ад царквы пабудаваны "эканамічны дом" (не захаваўся). У пачатку 20 ст. пры манастыры налічвалася 28 чалавек браціі пад кіраўніцтвам архімандрыта Яўфімія.
Свята-Богаяўленскі сабор - помнік архітэктуры барока. Крыжова-купальны 1-апсідны храм з дзвюма 1-яруснымі вежамі на галоўным (заходнім) фасадзе. Над перакрыжаваннем асноўнага аб'ёму і трансепта - высокі светлавы барабан са сферычным купалам, завершаным гранёным ліхтаром. Такімі ж купалкамі завершаны і фасадныя вежы, паўночная з якіх з'яўлялася званіцай (7 званоў). Сцены, вежы, грані барабана прарэзаны высокімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі і расчлянёны пілястрамі ў прасценках. Галоўны фасад крапаваны магутнымі слаістымі пілястрамі на высокіх цокалях, па восі сіметрыі арачны ўваходны партал і аконны праём хораў над ім. Вось сіметрыіі бакавых фасадаў падкрэслена рызалітам з лучковым уваходным праёмам з глыбокімі адхіламі. Па перыметры будынка праходзіць карніз простай прафіліроўкі. Барочныя франтонныя завяршэнні фасадаў былі зняты ці паменшаны ў 1839 г.
Інтэр'ер 2-светлавы, у цэнтры 4 масіўныя слупы квадратнага сячэння, перакінутыя цераз іх аркі і ветразі нясуць сферычны купал з ліхтаром. Цыліндрычны барабан пад купалам вырашаны як ратонда. Перакрыцці - цыліндрычныя скляпенні на распалубках. Над нартэксам на трайной аркадзе размешчаны хоры з каванай агароджай. На левым перадалтарным слупе фестонная ракайльная арка - выхад на колішні амбон. Фрагментарна захаваўся фрэскавы жывапіс на ўнутранай паверхні барабана, у яго прасценках - тэмперная размалёўка (3-метровыя фігуры 3 свяціцеляў; 2-я палова 18 ст., часткова адноўлена ў 19 ст.).
Тут знаходзіўся славуты абраз "Маці Божая Іверская" ў сярэбраным пазалочаным абкладзе і сярэбранай пазалочанай раме (лічыўся цудатворным), які пасля пажару быў перанссены ў Сафійскі сабор. На абразе было 18 каштоўных камянёў і сярэбраныя вызалачаныя вянцы, адзін з якіх старажытны. Існуе 2-ярусны іканастас сучаснай работы на 6 абразоў. Пасля рэстаўрацыі ў 1981 г. ў саборы размяшчалася карцінная галерэя. У 1991 г. сабор перададзены вернікам.
Жылы корпус - помнік архітэктуры барока і класіцызму. Пабудаваны на месцы драўлянай брацкай школы. Г-падобны ў плане мураваны будынак, у якім знаходзіліся келлі манахаў і пакоі ігумена (ва ўсходнім крыле), 2 "цёплыя" царквы - Свята-Ефрасіннеўская і Свята-Кацярынінская (у вуглавой частцы). У кампазіцыі галоўнага фасада будынка выкарыстаны характэрны для класіцызму прынцып - 1-ы паверх трактаваўся як аснова больш рэпрэзентатыўнага 2-га паверха, быў дэкарыраваны рустам і расчлянёны невялікімі лучковымі аконнымі праёмамі ў простых ліштвах з замкавым каменем. На гладкай паверхні сцен 2-га паверха - шырокі паясок, рытм прамавугольных аконных праёмаў у ліштвах. Будынак апяразаны развітым прафіляваным карнізам. Вуглавая частка вылучана 4 іанічнымі паўкалонамі і завершана франтонам з невялікай вежачкай (у 1830-я гады ўзведзены купал на цыліндрычным барабане, зараз адноўлены). У 1784-91 гг. і 1812-19 гг. у корпусе размяшчалася народнае вучылішча, у 1792-1812 гг. - багадзельня. У 1970-я гг. рэстаўрыраваны, выкарыстоўваўся як жылы дом. Цяпер прыстасаваны пад музей-бібліятэку Сімяона Полацкага і музей беларускага кнігадрукавання. У 1959 г. на будынку ўстаноўлена мемарыяльная дошка Сімяону Полацкаму.
Крыніца:
А.М. Кулагін
Праваслаўныя храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2001