Пружаны - фота і помнікі

Гісторыя Пружан

Пружаны - цэнтр Пружанскага раёна, на вытоку р. Мухавец. Вузел аўтадарог на Брэст, Высокае, Кобрын, Слонім. За 89 км ад Брэста, 13 км ад чыгуначнай станцыі Аранчыцы. 25,3 тыс. жыхароў (1999 г.).

Паводле пісьмовых крыніц вядомы з 1487 года над назвай Дабучын, да 1519 года ў Кобрынскім княстве ВКЛ. Пасля смерці кобрынскага князя Івана Сямёнавіча Дабучын перайшоў да ягонай жонкі Фядоры, у 1519 года па прывілею вялікага князя літоўскага Жыгімонта I Старога перайшоў да маршалка У. Касцевіча і увайшоў у Кобрынскае староства. 3 1520 года ў Кобрынскім павеце Падляскага ваяводства, з 1566 года ў Берасьцейскім ваяводстве і павеце.

3 канца 16 ст. назва Дабучын выходзіць са звароту і з'яўляецца назва Пружаны. На думку некаторых вучоных назва ўзнікла ў сувязі з пасяленнем каля вёскі Дабучыня прусаў, якія вымушаны былі пакінуць сваю радзіму з-за захопа яе тэўтонскімі рыцарамі (Прусы, Прусяны, Пружаны?). У 16 ст. належалі каралеве Боне Сфорца, потым яе дачцэ Ганне, якая 3 траўня 1588 года надала гораду магдэбургскае права і герб: у сярэбраным полі звівісты блакітны вуж з залатой каронай на галаве, з пашчы якога напалову відаць дзіця. Праз год, 6 траўня 1589 года, кароль польскі і вялікі князь літоўскі Жыгімонт III Ваза сваёй граматай пацвердзіў прывілеі Пружан. Дараваны Пружанам герб вельмі падобны да герба Мілана. Гэтаму падабенству мы абявязаны Ганне Ягелонке, дараваўшэй герб Пружанам у памяць аб сваёй маці Боне, каралеве Рэчы Паспалітай і дачцэ герцага Міланскага Гіана Галеацо Сфорца. Грамата караля Жыгімонта III Вазы - адзіны дакумэнт, які высвятляе сэнс намаляваных на гербе фігур. З пашчы вужа дзіця з'яўляецца, што сімбалізуе ізноў абуджаную вечна юную моц у спалучэнні з мудрасцю, здольнасць света да самаачышчэння і аднаўлення. Усе іншыя крыніцы сцвярджаюць, што вуж глытае дзіця.

У 1563 г. — 1250 жыхароў, 7 вуліц, 278 гаспадарак. Існаваў «каралеўскі двор» — драўляны палац з гаспадарчымі пабудовамі. У 1589 г. буйны гандлёвы цэнтр, праводзіліся 4 кірмашы на год. У час войнаў сярэдзіны 17 — 1-й пал. 18 ст. моцна разбураны, уцалела 1/5 пабудоў. Да канца 18 ст. адбудаваны, у 1791 г. — 2094 жыхароў.

Пасля далучэння ў 1795 г. да Расейскай імперыі ўсе вялікакняскія ўладанні прыдбала казна. З рук Кацярыны ІІ пружанскі ключ атрымоўвае ў валоданне генерал-фяльдмаршал Румянцаў-Задунайскі, граф у хуткім часе прадае маентак тайнаму саветніку Ягміну, праз 10 гадоў яе набываюць Швыкоўскія - прадстаўнікі заможнага, шляхецкага роду. У 1817 г. у горадзе налічваецца 824 жыхары, а праз 40 год — ужо 5665. Сярод павятовых гарадоў Гродзенскай губерні з'яўляюцца самым бедным, але нягледзячы на гэта ў сярэдзіне XIX ст. у Пружанах кожную зіму адбываліся тэатральныя пастаноўкі. У 1845 г. атрымаў іншы герб: у светла-карычневым полі елка, на галінках якой вісіць паляўнічая труба. У 1857 г. працавалі бровар, гарбарны і мукамольны заводы. У час паўстання 1863—64 гг. на Пружаншчыне дзейнічалі аддзелы Р. Рагінскага, С. Сангіна і Б. Рыльскага. 13.2.1863 г. Пружаны былі заняты паўстанцамі.

У 1852 г. пабудавана капліца на каталіцкіх могілках, у 1861 г. — Спаса-Праабражэнская царква на праваслаўных могілках, у 1866-80 гг. — сабор Аляксандра Неўскага, у 1883 г. — касцёл Унебаўзяцця Найсв. Панны Марыі. У 1897 г. — 7634 жыхароў, з якіх 67,5% габрэяў, 25,6% праваслаўных, 6,2% католікаў; у горадзе 14 дробных прадпрыемстваў, павятовае і прыходскае вучылішчы, 2 царквы, касцёл, сінагога, некалькі габрэйскіх малітоўных дамоў, 6 бальніц. У 19 — 1-й пал. 20 ст. Пружаны вядомы як цэнтр ганчарнага рамяства. У 1921—39 гг. у складзе Польшчы, цэнтр павета Палескага ваяводства. Дзейнічала Таварыства беларускай школы. 3 верасня 1939 г. у БССР, з 15.1.1940 г. цэнтр Пружанскага раёна. 23.6.1941 г. акупаваны нямецкімі войскамі, ў створаным тут гета ўтрымлівалі да 10 тыс. чалавек, загубілі больш за 4 тыс. чалавек. Пад час вайны на 70% былі знішчаны жылыя пабудовы. Вызвалены 17.7.1944 г.

На 1.1.1998 г. у Пружанах дзейнічаюць ільнозавод, масласырзавод, заводы кансервавы, радыёдэталей, камбінаты будаўнічых матэрыялаў і плодакансервавы, друкарня, лясгас і інш.; 5 сярэдніх, вочна-завочная, музычная, юнацка-спартыўная школы, 8 дашкольных устаноў, 2 бібліятэкі, Дом культуры, бальніца. Брацкія магілы аўстрыйскіх, нямецкіх і расейскіх вайскоўцаў часоў 1-й Сусветнай вайны, чырвонаармейцаў, партызанаў часоў 2-й Сусветнай вайны.

Помнікі архітэктуры: сядзіба Швыкоўскіх (сярэдзіна 19 ст.), капліца на каталіцкіх могілках (1852 г. ), сабор Аляксандра Неўскага (1866 г.), касцёл Унебаўзяцця Найсв. Панны Марыі (1883 г.), гандлёвыя рады (1896 г.).

Крыніца:
Станіслаў Цярохін
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.5.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1999

А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў.
Менск, 1998

Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Брэсцкая вобласць
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1986