Гродна - фота і помнікі

Гісторыя Гродна

Першыя звесткі аб Горадні адносяцца да 1128 г. У другой палове ХІІ ст. князямі Барысам і Глебам была збудавана вядомая зараз Каложская царква. У першай палове ХІІІ ст. Горадня была разбурана войскамі мангола-татараў. Большая частка жыхароў на чале з гарадзенскім князем Юрыем Глебавічам загінула, але жыццё горада не прыпынілася. Не паспеўшы адбудавацца поўнасцю, прыцягвае ўвагу крыжацкіх захопнікаў як багаты горад і важны стратэгічны вузел.

З канца ХІІІ ст. тут княжыў сын Даўмонта - Давыд Гарадзенскі. У 1305 г. ён разам з Гедзімінам каля Горадні разбіў ушчэнт войска крыжацкага комтура Конрада Ліхтэнхагена. На працягу наступных гадоў ён не толькі паспяхова адбіваў варожыя напады, але і сам наносіў папярэднія ўдары. У 1326 г. Давыд Гарадзенскі быў па здрадніцку забіты мазавецкім шляхціцам А.Гостам. Крыжацкія напады прыпыняюцца толькі пасля Грунвальдскай бітвы.

З 1413 г. Горадня ў Троцкім ваяводстве. У канцы ХVІІІ ст. заснавана брацкая друкарня, якая выдавала кнігі на беларускай мове. На працягу ХІV-ХVІІІ стст. Горадня спрачалася з Вільняй па багаццю і прыгажосці і заўсёды лічылася другой сталіцай Вялікага Княства Літоўскага. У Горадне прымалі Венецыянскае пасольства (1633), каранаваных асобаў і інш. Адпаведна з Канстытуцыяй Рэчы Паспалітай (1675), Горадня была назначана месцам генеральных соймаў, на якіх абмяркоўваліся пытанні знешняй і нутранай палітыкі.

У 1678 г. тут адбыўся першы генеральны сойм, на якім была зацверджана Андрусаўская дамова аб перамір'і паміж Расеяй і Рэччу Паспалітай і заключаны саюз дзвюх дзяржаваў супраць Турцыі. У 1705 г. у Горадні адбылася сустрэча паміж каралём і вялікім князем Рэчы Паспалітай Аўгустам ІІ і расейскім імператарам Пятром І, якія выпрацоўвалі палітыку супраць шведскага караля Карла ХІІ.

У 1775 г. у Горадню з Менска і Наваградка былі перанесены пасяджэнні вярхоўнага суда Вялікага Княства Літоўскага (Галоўнага трыбунала). На апошнім Гарадзенскім сойме быў зацверджаны другі падзел Рэчы Паспалітай (1793). У снежні 1795 г. апошні кароль і вялікі князь Рэчы Паспалітай - Станіслаў Аўгуст адмовіўся ад кароны. Горадня акрамя палітычнага была таксама і вельмі важным культурным цэнтрам.

У ХVІІІ ст. у Горадні існаваў медыцынскі інстытут, які ў 1781 г. быў перанесены ў Вільню на правах медыцынскага факультэта Віленскага ўніверсітэта. Гарадзенская музычная трупа, створаная на сродкі А.Тызенгаўза, была перавезена ў Варшаву, дзе стала пачынальніцай Варшаўскай оперы. З 1795 г. Горадня знаходзіцца ў складзе Расейскай імперыі. У пачатку ХІХ ст. горад быў зацверджаны як цэнтр аднайменнай губерні. Тады ўсе мескія гарадзенскія прывілеі вывезлі ў Пецярбург і Вільню.

Перад паўстаннем 1863-64 гг. К.Каліноўскі і В.Урублеўскі ўтварылі ў Горадні рэвалюцыйную арганізацыю. У канцы ХІХ ст. Горадня налічвала больш за 40 000 жыхароў і мела 73 прамысловыя прадпрыемствы.

Летам 1915 г. горад акупавалі кайзераўскія войскі. 25.3.1918 Рада БНР абвясціла Гродзеншчыну (з г. Беласток) тэрыторыяй Беларускай Народнай Рэспублікі. У лістападзе 1918 у Гродне пачаў дзейнічаць беларускі камітэт культурна-нацыянальнай сувязі. 19.11.1918 у горадзе створана Беларуская Рада, у снежні 1918 сюды пераехаў урад БНР на чале з А. Луцкевічам, пачалося фармаванне беларускага войска: арганізаваны 1-ы Беларускі полк пяхоты, асобны батальён Гарадзенскай камендатуры і Беларускі гусарскі эскадрон. У студзені 1919 г. адбыліся першыя баі войска Беларускай Народнай Рэспублікі з польскімі легіянерамі. З 1921 па 1939 г. - у складзе Польшчы. З 1939 г. уз'яднана з БССР. Насельніцтва - каля 50 000 чалавек. З верасня 1944 г. - цэнтр Гарадзенскай вобласці.

Крыніца (з змяненн.):
А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці // Геральдыка беларускіх местаў
Менск, 1998