Marcin Poczobutt-Odlanicki

Marcin Poczobutt-Odlanicki (1728-1810)
Rektor uniwersytetu, astronom, matematyk i poeta

Urodzony w Słomiance na Grodzieńszczyźnie. Studiował fizykę w Pradze, teologię w Wilnie i astronomię we Francji i Włoszech. Ksiądz, jezuita w latach 1745-73 (do kasaty zakonu). W 1764 roku objął kierownictwo katedry matematyki i astronomii na Uniwersytecie Wileńskim (była to jeszcze „Akademia et Universitas Societatis Jesu). Proboszcz kościoła Św. Trójcy (wówczas uniwersyteckiego), rektor w latach 1780-99.

Zasługi ks. Marcina Poczobutta jako rektora są nie do przecenienia. Członek Komisji Edukacji Narodowej i współtwórca „Ustaw oświatowych”, wprowadził postępowe reformy do jezuickiej uczelni. Łacina przestała być językiem wykładowym, rozpoczęto wykładać geografię, historię, prawo, nauki matematyczno-przyrodnicze, inżynieryjne, języki nowożytne, etykę. Zwrócono uwagę na kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych. Jak napisał Stanisław Konarski w wierszyku „Do przezacnej młodzi”: „…Wszystkich tych nauk powinno być celem, byś się poczciwym stał obywatelem…” Na posiedzeniach KEN starał się o poszerzenie władzy rektorskiej i całkowite wyłączenie kadry akademickiej i studentów spod jurysdykcji kościelnej. Aktywnie zabiegał o wysoki poziom nauczania na uczelni, zapewniając jej najlepsze kadry wykładowców. Był reformatorem szkół podległych wileńskiej uczelni zgodnie z duchem zamierzeń Komisji Edukacji Narodowej. Zasadniczym czynnikiem unowocześnienia szkolnictwa były wysokie kwalifikacje nauczycieli, o których kształcenie zabiegał energicznie. Był wspaniałym organizatorem i człowiekiem nowoczesnym, rozumiejącym potrzebę szerokiej informacji o uniwersytecie, szkołach, ich możliwościach i stanie prawnym. Na podstawie przywileju króla Stanisława Augusta nadzorował drukarnię uniwersytecką pod kątem zaopatrzenia szkół w ksiązki i ich poziomu merytorycznego. Redagował „Gazetę Wileńską”.

Jako świetny i zamiłowany astronom rozbudował i wyposażył wileńskie obserwatorium astronomiczne, czyniąc z niego najlepszą placówkę w Rzeczypospolitej. Jego osiągnięciem naukowym były wyniki obserwacji ruchu planet i planetoid, a szczególnie drogi orbitalnej Merkurego; na ich podstawie francuski współpracownik Poczobutta, Joseph Lalande dokonał korekty obliczeń ruchu planety. Zajmował się wyznaczaniem położenia geograficznego miast, w tym Wilna i Grodna, które określił z dużą dokładnością. Odkrył nową konstelację gwiezdną złożoną z szesnastu gwiazd, w tym dziewięciu nowo przez niego odkrytych. Nazwał tę konstelację „Taurus Poniatovii” na cześć króla.

Za zasługi dla oświaty odznaczony orderami „Orła Białego” i „Świętego Stanisława”, za osiągnięcia w astronomii tytułem „Królewskiego Astronoma” króla Stanisława Augusta. Uznanie dla prac Poczobutta wyrażono za granicą przyznając mu członkowstwo Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie i członkowstwo Francuskiej Akademii Królewskiej.

Człowiek wielkiej i wszechstronnej wiedzy, o wielu talentach – również poeta i uczestnik „Obiadów Czwartkowych”. O wspaniałej umiejętności zdobywania szacunku i przychylności, pomocnej przy zabieganiu w historycznie skomplikowanych czasach o status i wyposażenie uczelni wileńskiej. Kochany przez studentów. Jeden z nich i to bodaj najsłynniejszy – Adam Mickiewicz - uwiecznił go w swoich strofach:

I ja astronomii słuchałem dwa lata
W Wilnie, gdzie Puzynina, mądra i bogata
Pani, oddała dochód z wioski dwiestu chłopów
Na zakupienie różnych szkieł i teleskopów.
Ksiądz Poczobut, człek sławny, był obserwatorem
I całej Akademii naonczas rektorem,
Przecież w końcu katedrę i teleskop rzucił,
Do klasztoru, do cichej celi swej powrócił
I tam umarł przykładnie. …

Światłemu umysłowi, zaangażowaniu i sprawności organizacyjnej księdza Poczobutta Wilno zawdzięcza sławę i przetrwanie Uniwersytetu - swojego kulturalnego centrum.

A.O.
Na podstawie:
„Wikipedia, wolna encyklopedia”;
„Wiem”, Portal Wiedzy Onet;
„Encyklopedia Kresów”, Wyd. Kluszczyński, Kraków;
Łukasz Ławicz, „Ksiądz Poczobut, człek sławny…” forumakad.pl;
wiw.pl/astronomia